Ο Φρανκ Βίνσεντ Ζάπα (Frank Vincent Zappa) γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1940 στη Βαλτιμόρη (Baltimore) του Μέριλαντ (Maryland) και πέθανε στις 4 Δεκεμβρίου 1993 στο Laurel Canyon της Καλιφόρνια. Υπήρξε Αμερικανός μουσικός ροκ και τζαζ, καθώς και συνθέτης, γνωστός για την προκλητική πολιτική σάτιρά του.
Η ζωή του
O Frank Vincent Zappa γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου του 1940 στην Βαλτιμόρη της πολιτείας Μέριλαντ των ΗΠΑ. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του ελληνοαραβικής καταγωγής καθηγητή Francis Vincent Zappa και της Ιταλίδας – και κατά ¼ Γαλλίδα – Rose Marie Colimore.
Ο Ζάπα μεγάλωσε στο Λάνκαστερ (Lancaster) της Καλιφόρνια και δέχθηκε επιρροές τόσο από πρωτοπόρους (αβαν-γκαρντ) συνθέτες όπως ο Έντγκαρ Βαρέζε (Edgar Varese) και ο Ίγκορ Στραβίνσκι (Igor Stravinsky), όσο και από τα τοπικά συγκροτήματα ριθμ εντ μπλουζ (rhythm and blues, R&B) και ντου-γουόπ (doo-wop). Την προσοχή του στον Βαρέζε τράβηξε το έργο Ionisation του τελευταίου, το οποίο είχε γραφεί μόνο για κρουστά. Ο Ζάπα είχε ενθουσιαστεί τόσο πολύ, που σε ηλικία 15 ετών ήθελε να μιλήσει στο συνθέτη από το τηλέφωνο.
Τα επόμενα μουσικά του βήματα, στα γυμνασιακά του χρόνια, τα έκανε με τον Ντον Φαν Βλιτ (Don Van Vliet), γνωστό αργότερα και ως Κάπτεν Μπίφχαρτ (Captain Beefheart) με τον οποίο αλληλοεπηρεάστηκαν εκείνη την περίοδο.
Μετά από μια σύντομη σταδιοδρομία ως επαγγελματίας συνθέτης τραγουδιών (το ελεγειακό του Memories of El Monte ηχογραφήθηκε από τους The Penguins), o Ζάπα έγινε κιθαρίστας ενός τοπικού συγκροτήματος R&B. Λίγο αργότερα μετονόμασε το συγκρότημα σε The Mothers. Στη συνέχεια, το όνομα άλλαξε ξανά και έγινε Frank Zappa and the Mothers of Invention, λόγω επιμονής της δισκογραφικής εταιρίας, για να αποφευχθεί πιθανή συνωνυμία.
Τους The Mothers στήριξε ο γνωστός παραγωγός Τομ Γουίλσον (Tom Wilson). Σύντομα έβγαλαν το πρώτο τους άλμπουμ Freak Out το 1966, ένα κράμα του συχνά ευρισκόμενου στη μόδα R&B και πειραματικού κολάζ ήχων. Ο δίσκος δεν είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία, ωστόσο θεωρείται ότι δημιούργησε σχολή. Ο όρος “freak out” που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, ως παρακίνηση απόδρασης από τις κοινωνικές νόρμες, είναι εφεύρεση του Ζάπα. Το Freak Out είναι ένα από τα πρώτα διπλά άλμπουμ στην ιστορία της ροκ (μαζί με το Βlonde on Blonde του Bob Dylan). Πρόκειται για ένα ασυνήθιστο συνονθύλευμα παρωδιών ερωτικών τραγουδιών (“Go Cry On Somebody Else’s Shoulder”, “You Didn’t Try To Call Me”), “αντεργκράουντ” κολάζ (“It Can’t Happen Here”, “Help, I’m A Rock”)
και πολιτικών σχολίων (“Hungry Freaks, Daddy”, “Who Are The Brain Police?”). Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας αρχής που ο Ζάπα τήρησε μέχρι το τέλος: “Anything, any time, anywhere, for no reason at all” (οτιδήποτε, οπουδήποτε, οποτεδήποτε, για κανένα απολύτως λόγο).
Την επόμενη χρονιά ακολούθησαν τα επίσης εκλεκτικά Absolutely Free και Lumpy Gravy. Ο Ζάπα ηχογράφησε επίσης το We’ re Only In It For The Money, μια καυστική σάτιρα της ιδεολογίας των Χίππις και των επικρατούντων τάσεων στην Αμερική. Το εξώφυλλο του δίσκου παρωδεί αυτό του άλμπουμ των Μπιτλς (The Beatles) Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, στο οποίο αντικαθιστά τα λουλούδια με λαχανικά.
Το 1971 ο Ζάπα γύρισε την ταινία 200 Motels. Η ταινία γυρίστηκε σε βίντεο σε μόλις 7 ημέρες με μικρό προϋπολογισμό (679.000 δολάρια) και θεωρείται σημαντικό “πολυμεσικό” έργο, αφού αποτέλεσε πρότυπο του είδους και καθιέρωσε την μορφή των περισσότερων βιντεοκλίπ για ροκ μουσική. Περιγράφει τη ζωή ενός συγκροτήματος ροκ σε τουρνέ. Ο τίτλος αναφέρεται στον αριθμό των μοτέλ που διανυκτέρευσε το συγκρότημα.
Μετά από αρκετά ακόμα άλμπουμ με τους Mothers συμπεριλαμβανομένου του σε στιλ doo-wop Cruising With Ruben And The Jets, ο Ζάπα έβγαλε το σόλο ορχηστρικό άλμπουμ Hot Rats, στο οποίο παίζει ο ίδιος κιθάρα σε στιλ τζαζ. Το άλμπουμ περιλαμβάνει επίσης μια ζωντανή ηχογράφηση στο Fillmore East στην οποία συμμετέχει και ο Τζον Λένον (John Lennon).
Με τους Mothers σε νέα σύνθεση πλέον, συνέχισε στον ίδιο υψηλό ρυθμό παραγωγής και στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Από την εποχή αυτή ξεχωρίζουν τα εξαιρετικά και προσιτά άλμπουμ One Size Fits All και Apostrophe.
Το 1980 ο Ζάπα βοήθησε τα πρώην μέλη του συγκροτήματός του Γουόρεν Κουκουρούλο (Warren Cuccurullo) και Τέρι Μπότζιο (Terry Bozzio) στο ξεκίνημα του νέου τους συγκροτήματος Missing Persons, αφήνοντας τους να χρησιμοποιήσουν το ολοκαίνουργιο στούντιό του UMRK.
Μετά από ένα διάλειμμα ο Ζάπα επέστρεψε και μεγάλο μέρος της νεότερης δουλειάς του χαρακτηρίστηκε από την χρήση τόσο του ψηφιακού σινθεσάιζερ Synclavier ως εργαλείου σύνθεσης και εκτέλεσης, όσο και τεχνικών στο στούντιο για την παραγωγή συγκεκριμένων εφέ. Η δουλειά του πολιτικοποιήθηκε ακόμη περισσότερο και άρχισε να σατιρίζει την άνοδο των ευαγγελιστών της τηλεόρασης στην Αμερική, καθώς και του ρεπουμπλικανικού κόμματος.
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1985, ο Ζάπα κατέθεσε στην Επιτροπή Εμπορίου, Τεχνολογίας και Μεταφορών της Γερουσίας των ΗΠΑ καταγγελία κατά του Parents Music Resource Center (PMRC), μια οργάνωση λογοκρισίας μουσικής που είχε ιδρύσει η Τίπερ Γκορ (Tipper Gore), σύζυγος του Αλ Γκορ (Al Gore), και στην οποία μέλη ήταν και άλλες σύζυγοι πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων και πέντε συζύγων μελών της Επιτροπής. Εκεί ανέφερε:
«Η πρόταση του PMRC είναι μια ανόητη σύλληψη που δεν καταφέρνει να προσφέρει κάποιο πραγματικό όφελος στα παιδιά, περιορίζει τις ελευθερίες των ανθρώπων που δεν είναι παιδιά και υπόσχεται να κρατά τα δικαστήρια απασχολημένα για χρόνια, καθώς αυτά θα προσπαθούν να βρουν μια λύση στα προβλήματα ερμηνείας και εφαρμογής που είναι έμφυτα σε αυτή.
Εξ όσων νομικών γνωρίζω, στις αποφάσεις που έχουν σχέση με την Πρώτη Τροποποίηση (First Amendment) προτιμάται η λιγότερο περιοριστική εναλλακτική λύση. Σ’ αυτό το πλαίσιο, τα αιτήματα του PMRC ισοδυναμούν με την αντιμετώπιση της πιτυρίδας δια αποκεφαλισμού».
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο Ζάπα αφιέρωσε όλη του σχεδόν την ενέργεια σε σύγχρονα έργα ορχηστρικά και synclavier.
Η τελευταία τουρνέ του σε σχήμα ροκ συγκροτήματος πραγματοποιήθηκε το 1988 με ένα δωδεκαμελές συγκρότημα που φημολογείται ότι είχε ρεπερτόριο πλεόν των 800 τραγουδιών (τα περισσότερα του ίδιου του Ζάπα), το οποίο όμως διαλύθηκε με έντονους διαπληκτισμούς πριν ολοκληρωθεί η τουρνέ. Μέρη της τουρνέ αυτής υπάρχει στα άλμπουμ The Best Band You Never Heard In Your Life, Make a Jazz Noise Here (κυρίως ορχηστρική και πειραματική μουσική) και Broadway the Hard Way (νέο αυθεντικό υλικό). Μικρά κομμάτια της βρίσκονται και στο You Can’t Do That On Stage Anymore Volume 6.
Το 1992 διαγνώστηκε με καρκίνο του προστάτη, από τον οποίο και πέθανε ένα χρόνο αργότερα. Ο Ζάπα κηδεύτηκε στο νεκροταφείο Westwood Village Memorial Park Cemetery, στο Γουέστγουντ (Westwood) της Καλιφόρνια.
Ο Ζάπα εισήχθη μετά θάνατο στο Rock and Roll Hall of Fame το 1995. Την ίδια χρονιά ο μεγαλύτερος σύγχρονος Λιθουανός γλύπτης, Κονσταντίνας Μπογκντάνας, δημιουργός πορτρέτων του Λένιν φιλοτέχνησε μια προτομή του Ζάπα, η οποία και τοποθετήθηκε στο κέντρο του Βίλνιους, της πρωτεύουσας της Λιθουανίας. Προς τιμήν του, επίσης, δόθηκε το όνομά του σε ένα αστεροειδή 3834 Zappafrank.
Ο Ζάπα παντρεύτηκε δύο φορές, την πρώτη με την Κέι Σέρμαν (Kay Sherman) και τη δεύτερη με την Γκέιλ Σλόουτμαν (Gail Sloatman) με την οποία και έμεινε μέχρι το θάνατό του. Με τη Σλόουτμαν ο Ζάπα απέκτησε τέσσερα παιδιά, δύο γιους και δύο κόρες, στα οποία έδωσε ασυνήθιστα ονόματα: Moon Unit, Dweezil, Αχμετ Ροντίν (Ahmet Rodin) και Ντίβα (Diva).
Αποφθέγματα
“Information is not knowledge. Knowledge is not wisdom. Wisdom is not truth. Truth is not beauty. Beauty is not love. Love is not music. Music is THE BEST…“
(Η πληροφορία δεν είναι γνώση. Η γνώση δεν είναι σοφία. Η σοφία δεν είναι αλήθεια. Η αλήθεια δεν είναι ομορφιά. Η ομορφιά δεν είναι αγάπη. Η αγάπη δεν είναι μουσική. Η μουσική είναι η ΚΑΛΥΤΕΡΗ…). Από το Packard Goose.
“Jazz is not dead, it just smells funny.“
(Η τζαζ δεν έχει πεθάνει, απλά μυρίζει κάπως περίεργα)
“Arf, she said.“
(Γαβ, είπε εκείνη: ουσιαστικά αμετάφραστο… Τα σκυλιά παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη «σημειολογία» του Ζάπα)
“The poodle bites, the poodle chews it.“
(Το πούντλ δαγκώνει, το πουντλ το μασάει: Βλ. προηγούμενο)
“Look here brother, who you jivin’ with that Cosmic Debris?“
(Κοίτα δω ρε φίλε, τι με ενοχλείς με αυτά τα διαστημικά συντρίμμια: επίσης αμετάφραστο. Τα διαστημικά συντρίμμια αναφέρονται στην ανθρωπότητα υπονοώντας ότι δεν είμαστε κάτι το ιδιαίτερο στο σύμπαν)
“There are more love songs than anything else. If songs could make you do something we’d all love one another.“
(Υπάρχουν περισσότερα τραγούδια αγάπης από ο,τιδήποτε άλλο. Αν τα τραγούδια μπορούσαν να σε επηρεάσουν να κάνεις κάτι, τότε όλοι θα αγαπιόμασταν μεταξύ μας)
“I wrote a song about dental floss but did anyone’s teeth get cleaner?“
(Έχω γράψει ένα τραγούδι για το οδοντικό νήμα, αλλά καθάρισαν τα δόντια κανενός; Από μια ακρόαση στη Γερουσία για το «πορνο-ροκ». Απαντώντας στους ισχυρισμούς της Τίπερ Γκορ ότι η μουσική ωθεί τους ανθρώπους σε παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, ή τους επηρεάζει γενικότερα)
“In the fight between you and the world, back the world.”
(Αν πολεμάς εσύ με τον κόσμο, υποστήριξε τον κόσμο.)
