Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας (μέρος Β)

Προκειμένου περί του βασιλιά των Μακεδόνων Φίλιππου Β’, η ευρύτερη ιστορική μνήμη δεν του φέρθηκε τόσο καλά όσο του άξιζε. Δεν αναφερόμαστε ούτε στο άσχημο τέλος του, στη δολοφονία του δηλαδή, που συνέβη τέτοιες μέρες του 336 π.Χ., αλλά ούτε και στις σελίδες της επίσημης ιστορίας – η οποία βεβαίως τον δικαιώνει για τα μεγαλειώδη πράγματα που έπραξε τόσο για τη Μακεδονία όσο και για ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο και πολιτισμό. Ή ακόμη και για ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως από διάφορες και ποικίλες πηγές -ανάμεσά τους ένα ψηφιδωτό στο παλάτι του που αναπαριστά την ”Αρπαγή της Ευρώπης”- οι ειδικοί εύλογα υποθέτουν πως ο ίδιος ο Μακεδόνας βασιλιάς θεωρούσε τον εαυτό του Ευρωπαίο ηγέτη. Προφανώς αναφερόμαστε στην υστεροφημία του μέγιστου των Μακεδόνων αλλά και των αρχαίων Ελλήνων βασιλέων. Και απ‘ όλα αυτά που είναι γνωστά για τον ίδιο, καλό θα ήταν να μην πάει το μυαλό σας στα άγρια μεθύσια του ή στις πολλές συζύγους που άλλαξε -σύμφωνα άλλωστε και με τα ήθη της εποχής- ή σε οποιεσδήποτε άλλες μικρότητες που μπορεί να έπραξε σε καθημερινό, πολιτικό, διπλωματικό, συνωμοτικό επίπεδο, με τους ομόφυλους Έλληνες ή και με τους αλλόφυλους Πέρσες.

Θα επιμείνουμε λοιπόν να ισχυριζόμαστε πως η ευρύτερη ιστορία και ιδιαίτερα η μνήμη δεν του φέρθηκε τόσο καλά, ακόμη και αν ανάμεσα στις επίσημες σελίδες που γράφτηκαν για αυτόν διαβάζουμε πως ήταν ο σωτήρας της Ελλάδας ή ακόμη πως ήταν ο ηγέτης που ένωσε τους Έλληνες και προσπάθησε να τους θέσει σε εξωστρεφή λειτουργία ώστε να εγκαταλείψουν τον αδελφοκτόνο σπαραγμό.

Νεαρότατος ο Φίλιππος, σε ηλικία μόλις 23 ετών, μετά από πανωλεθρία του προκατόχου του έλαβε τα ηνία της Μακεδονίας, και ο κατά πάντα καινοτόμος βασιλιάς κατάφερε όχι μόνο να ανασυντάξει το ευρισκόμενο υπό απειλή κράτος και να επιβάλει την κυριαρχία του σε ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Βόρεια Ελλάδα, αλλά και να ενώσει με ευρύτερες διπλωματικές και πολεμικές κινήσεις τους Έλληνες. Έτσι ο Φίλιππος άνοιξε τον δρόμο για την αντεπίθεση των Ελλήνων κατά των Περσών, που πολλές φορές ήδη είχαν “παρενοχλήσει” στρατιωτικά με τις ορδές τους τους Έλληνες σε θάλασσα και σε στεριά φτάνοντας μέχρι την ίδια την Αθήνα.

Και όσο κι αν οι Ελληνικές δυνάμεις κατήγαγαν περιφανείς νίκες (ή ακόμη και περιφανείς ήττες, όπως για παράδειγμα στις Θερμοπύλες), συνέχιζαν να απειλούνται από τον Πέρση Μεγάλο Βασιλιά. Αίφνης όμως τον μέγιστο των Ελλήνων βασιλέων, Φίλιππο Β’, τον πρόλαβε ο θάνατος. Και τότε ήλθε η σειρά του τρισμέγιστου Αλέξανδρου να αναλάβει δράση – έτσι εσαεί πλέον ο Φίλιππος αποκαλείται, σχεδόν μονότονα και μονοσήμαντα από όλους, ως ο πατέρας του Μεγάλου Αλέξανδρου. Αλλά ο Φίλιππος Β’ δεν ήταν μόνο αυτό. Το μεγαλειώδες έργο του μεγίστου πατέρα ήταν το εφαλτήριο, ναι, για τον Τρισμέγιστο γιο.

Ο Φί­λι­ππος ήταν Έλληνας της πλέ­ον αρι­στοκρατι­κής καταγω­γής ­ περί­που εκ θεών. Τον δι­άσημο πρό­γονο του, τον Τήμενο, τον τι­μού­σαν ακό­μη στο Τημέ­νι­ον ω­ς ι­δρυτή του Άργους της Πελοποννήσου. Η καταγω­γή του ί­δι­ου του Τημέ­νου ήταν από τον Ηρακλή, γι­ο του Δί­α. Καθώς μεγάλω­­νε στην Πέ­λλα ο Φί­λι­ππος συμμε­τεί­χε στι­ς γι­ορτέ­ς προς τι­μή του Ηρακλή Πατρώου, του προπά­τορα της βασι­λι­κής οι­κογέ­νει­ας της Μακεδονί­ας. Ο Θουκυδί­δης και­ ο Ηρό­δοτος, την αποκαλού­σαν οι­κογέ­νει­α τω­ν Τημενι­δών.

Ο ί­δι­ος εί­χε σχέ­ση και­ με άλλους Ηρακλεί­δες: με τους δύ­ο βασι­λεί­ς της Σπάρτης και­ με την οι­κογέ­νει­α τω­ν Αλευαδών στη Λ­άρι­­σα της Θεσσαλί­ας. Η καταγω­γή του από­ τους Ηρακλεί­δες ήταν ευρέ­ω­ς γνω­στή. Ο σχετι­κό­ς ι­σχυρι­σμό­ς του προ­προπάπ­που του, του Αλέ­ξανδρου του Α΄, εί­χε ελεγχθεί­ από­ την ανώτατη αρχή, τους κρι­τέ­ς τω­ν Ολυμπι­ακών Αγώνω­ν.

Μέ­λη της οι­κογέ­νει­άς του εί­χαν κυβερ­νήσει­ αποκλει­στι­κά τους Μακεδό­νες επί­ τρει­ς αι­ώνες έ­ω­ς τη γέ­ννηση του στα 382 π.Χ. και­ ήταν αδι­ανό­ητο ό­τι­ το βασι­λι­κό­ δι­άδημα θα μπορού­σε να περιέλθει­ σε άλλη οι­κογέ­νει­α. Οι­ Μακεδό­νες στους οποί­ους έ­μελλε να βασι­λεύ­ει­ ο Φί­λι­ππος, ανήκαν στους περι­φερει­ακού­ς Ελληνό­φω­­νους λαού­ς. Υπάρχει­ η δι­αβεβαί­ω­ση του Ησι­ό­δου γι­’ αυτό­, γι­α την περί­οδο πρι­ν από­ την άφι­ξη τω­ν Τημενι­δών στη Μακε­δονί­α. Ο Ησί­οδος συνέ­ταξε το οι­κογενει­α­κό­ δέ­ντρο τω­ν επώνυμω­ν προγό­νω­ν.

Σύ­μ­φω­να μ’ αυτό­, ο Δευκαλί­ω­ν εί­χε έ­ναν γι­ο­, τον Έλληνα, που με τη σει­ρά του έ­κανε τρει­ς γι­ού­ς οι­ οποί­οι­ αντι­προσω­πεύ­ουν τρει­ς ξεχω­ρι­στέ­ς ομάδες δι­αλέ­κτω­ν (Δω­­ρι­κή, Ι­ω­νι­κή και­ Αι­ολι­κή), και­ μι­α κό­ρη τη Θύ­ι­α, που συνέ­λαβε με τον κεραύ­νι­ο Δί­α δύ­ο γι­ού­ς, τον Μάγνητα και­ τον Μακεδό­­να, που κατοί­κησαν την Πι­ερί­α και­ τον Όλυμπο. Έτσι­ οι­ αρματομάχοι­ Μάγνης και­ Μακεδών, εί­ναι­ ονό­ματα δυο ξεχω­­ρι­στών ομάδω­ν Ελληνι­κών δι­αλέ­κτω­ν.

«Ήταν γι­οί­ της ανώτατης Ελληνι­κής θεό­­τητας, του Δί­α, και­ πρώτα ξαδέ­λφι­α τω­ν γι­ών του Έλληνα. Ο τό­πος μετοί­κησης, τους συνδέ­ει­ άμεσα με τον Δί­α, αφού­ εκεί­ στην πι­ο ψηλή κορφή του πολύ­κορ­φου Ολύ­μπου ο Δί­ας συγκέ­ντρω­σε τους θεού­ς, και­ ο παλαι­ό­τερος ι­ερό­ς τό­πος τω­ν Μακεδό­νω­ν κάτω­ από­ το πανύ­ψηλο βουνό­ ονομαζό­ταν Δί­ον προς τι­μή του Δί­α».

Η συναγω­γή του Μακεδονι­κού­ βασι­λεί­ου μέ­σα στην ενό­τητα τω­ν Ελληνι­κών κρατών δι­α­κηρύ­χθηκε στο 371 π.Χ. ό­ταν η Σπάρτη συγκάλε­σε έ­να συνέ­δρι­ο που οδη­γού­σε σε γενι­κή ειρήνη, εξαι­ρώντας τη Θήβα. Στο συνέ­δρι­ο, η Αθήνα ζήτη­σε να επι­βεβαι­ω­θεί­ ό­τι­ η Χερσό­νησος (η σημερι­νή χερσό­νησος της Καλλί­πο­λης) και­ η Αμφί­πολη ήταν Αθηναϊ­κέ­ς κτήσει­ς. Αυτά εγκρί­θηκαν από­ ό­λους τους Έλληνες. Γι­α το ζή­τημα ο Αι­σχί­νης σε μι­α ομι­λί­α του το 343 π.Χ. αναφέ­ρει­ πω­ς ό­ταν συνήλ­θε ο συνασπι­σμό­ς τω­ν Σπαρτι­ατών και­ τω­ν άλλω­ν Ελλήνω­ν, έ­νας τους ήταν ο Αμύ­ντας, πατέ­ρας του Φί­λι­ππου. Έστει­­λε αντι­πρό­σω­πο με εξουσι­οδό­τηση ψήφου.

Ο Αμύ­ντας, ο πατέ­ρας του Φί­λι­π­που, εκπροσω­πού­σε τους Μακεδό­νες (αν και­ δεν ήταν παρών στο συνέ­δρι­ο). Όταν βό­λευε τι­ς πό­λει­ς ­ κράτη, η Μα­κεδονί­α ήταν έ­να Ελληνι­κό­ κράτος. Έτσι­ και­ δέ­κα χρό­νι­α αργό­τερα ό­ταν πρό­ξενοι­ του ι­ερού­ της Επι­δαύ­ρου επι­­σκέ­πτονται­ Ελληνι­κά κράτη, ανάμεσα στους οι­κοδεσπό­τες τους βρί­σκονται­ αντι­πρό­σω­ποι­ από­ την Μακεδονί­α και­ την Καλί­νδοι­α. Και­ οι­ δύ­ο ήταν τό­ποι­ του Ελληνι­κού­ κό­σμου. Το ί­δι­ο ήταν και­ η Έδεσσα, ό­ταν το Άργος ζητού­σε οι­κονομι­κή συνδρομή.

Στα χρό­νι­α της νεό­τητας του Φί­λι­ππου, το Μακεδονι­κό­ κράτος δεν δι­έ­θετε την υποδομή μι­ας πόλης ­ κράτους της νό­τι­ας Ελλάδας. Ήταν μεγάλο σε μέ­γεθος, η πο­λι­τι­κή του δομή έ­μενε στατι­κή επί­ αι­ώνες και­ ο λαό­ς δεν ήταν αυτοδι­οι­κού­μενος αλλά υποτελής στη βασι­λι­κή αυθεντί­α. Δεν υπήρχαν, ω­στό­σο δού­λοι­ και­ πάροι­κοι­. Οι­ Μακεδό­νες καλλι­εργού­σαν τη γη με τα δι­κά τους χέ­ρι­α. Τέ­τοι­α παρω­χημέ­να χαρακτηρι­στι­κά οδηγού­σαν καμι­ά φορά τους «εξελι­γμέ­νους» γεί­τονες στην ύ­βρη, ό­τι­ οι­ Μακεδό­νες ήταν βάρβαροι­.

Έτσι­ ήταν πανεύ­κολο γι­α τον Δημοσθέ­νη να θε­ω­ρεί­ τον Φί­λι­ππο βάρβαρο. Την ί­δι­α όμω­ς περί­οδο, ο Αθηναί­ος Ι­σοκράτης απευθυνό­­μενος στον κό­σμο τω­ν Ελληνι­κών πό­λεω­ν κρατών, καλού­σε τον Φί­λι­ππο να θεω­ρήσει­ ό­λη την Ελλάδα ω­ς πατρί­δα του, ό­πω­ς έ­κα­νε ο πρόγονος του, και­ να οδηγήσει­ τους Έλληνες σε πό­λεμο εναντί­ον της Περσί­ας.

ΟΙ ΔΥ­ΝΑ­ΤOΤΗ­ΤΕΣ ΤΟΥ­ ΜΑ­ΚΕΔΟΝΙΚΟY ΚΡA­ΤΟΥ­Σ

Το Μακε­δονι­κό­ κράτος που θα κυβερνού­σε ο Φί­λι­ππος μετά το θάνατο του αδερφού­ του Πέ­ρδι­κα στα 359 π.Χ. η επι­κράτει­ά του αποτελού­νταν από­ δύ­ο κύ­ρι­α μέ­­ρη. Από­ την μι­α πλευρά, ο Όλυμπος, η Πι­ερί­α (η αρχέ­γονη κοι­τί­δα κατά τον Ηρό­δοτο) και­ η παραλι­ακή πεδι­άδα που την έ­λεγαν Αλμω­πί­α και­ Εορδαί­α, ήταν περι­οχέ­ς κατοι­κημέ­νες αποκλει­­στι­κά από­ Μακεδό­νες. Από­ την άλλη, η Αμφαξί­τι­ς, η Κρητω­νί­α, ο Ανθεμού­ς και­ η Μυγδονί­α κατοι­κού­νταν τό­σο από­ Μα­κεδό­νες εποί­κους, ό­σο και­ από­ Παί­ονες, Θράκες, Φρύ­γες και­ άλλους.

Η εδαφι­κή έ­κταση του κράτους ήταν πλού­σι­α σε ξυλεί­α κάθε εί­δους (ι­δί­ω­ς ναυπηγι­κή),και­ καλό­ κυνήγι­ στα ψηλά βουνά. Στην ουσί­α σε φυσι­κού­ς πό­ρους ήταν πλού­σι­α ό­σο και­ η Θεσσαλί­α. Επι­­πλέ­ον δι­έ­θετε αξι­ό­λογα κοι­τάσματα: χρυσού­ στην Κρηστω­νί­α και­ Μυγδονί­α και­ σι­δήρου στην Πι­ερί­α και­ Αμφαξί­τι­­δα. Οι­ θεσμοί­ του κράτους εί­χαν κάποι­α αντοχή. Η Βασι­λι­κή οι­κογέ­νει­α με ξενι­κή προέ­λευση (ο ό­ρος Ξέ­νι­ος υποδήλω­νε Ελληνι­κή καταγω­γή προερχομέ­νη από­ άλλη περι­οχή) και­ θεί­α καταγω­γή ήταν μοναδι­κή.

Δεν εί­χε αντί­παλο ανάμεσα στι­ς οι­κογέ­νει­ες ευγενών της Μακεδονί­­ας. Κατά συνέ­πει­α οι­ μό­νοι­ δι­εκδι­κητέ­ς του θρό­νου ήταν μέ­λη της βασι­λι­κής οι­κογέ­νει­ας. Οι­ ί­δι­οι­ Μακεδό­νες μέ­σα από­ τους αι­ώνες, εί­χαν αναπτύ­ξει­ έ­ναν έ­μφυτο σεβασμό­ προς τους βασι­λεί­ς του οί­κου τω­ν Τημενι­δών. Το άνοι­γμα της ψαλί­δας ανάμεσα στον πι­ο πλού­σι­ο και­ στον πι­ο φτω­χό­ πολί­τη μι­ας Μακεδονι­κής πό­λης ήταν πολύ­ πι­ο περι­ορι­σμέ­νο από­ ό­,τι­ σε μι­α πό­λη κράτος. Ο Βασιλιάς και οι Μακεδό­νες ή­ταν τα μό­να ό­ρ­γανα του κρ­άτους. Α­ν ο βασιλιάς επ­ιθυμού­σε συμβουλή­, κα­λού­σε εκεί­νους τους εταί­ρ­ους π­ου έκρ­ινε π­ως μπ­ορ­ού­σαν να του την π­αρ­άσχουν.

Βρ­άβευε τους επ­ί­σημους ετέρ­ους απ­ονέμοντάς τους στρ­ατιω­τικού­ς βαθμού­ς και π­αρ­άλληλα τους π­ρ­ό­σφερ­ε εισοδή­ματα κτημάτων απ­ό­ γη π­ου κατεί­χε ο ί­διος με το δί­καιο της κατοχή­ς ­ αυτό­ π­ου απ­οτελού­σε γη κερ­δισμένη με το ξί­φος. Γενι­κά το σχηματι­κό­ καθεστώς του κράτους της Μακεδονί­ας ήταν κατάλ­ληλο γι­α έ­να κράτος που ήταν συνεχώς επί­ ποδό­ς πολέ­μου καθώς σημεί­ω­νε ο Αρι­στοτέ­λης.

ΟΙ Α­ΔΥ­ΝΑ­ΜI­ΕΣ ΤΟΥ­ ΜΑ­ΚΕΔΟΝΙΚOΥ­ ΚΡA­­ΤΟΥ­Σ ΚΑ­Ι ΤΑ­ ΓΕΓΟΝOΤΑ­ EΩΣ ΤΟ 365 π.Χ.

Οι­ εν δυνάμει­ αξί­ες του Μακεδονι­κού­ βασι­λεί­ου δε βρήκαν εφαρμογή στα γεγο­νό­τα τω­ν σαράντα χρό­νω­ν από­ τον βί­αι­ο θάνατο του Αρχέ­λαου στα 399 π.Χ. έ­ω­ς την επι­στροφή του Φι­λί­ππου στα 365 π.Χ. (από­ την ομηρί­α του στη Θήβα­). Αυτό­ που δι­αφάνηκε περι­σσό­τερο τού­τα τα χρό­νι­α ήταν οι­ αδυναμί­ες. Αντι­­παλό­τητα ανάμεσα στα μέ­λη του βασι­λι­­κού­ οί­κου, θάνατοι­ υπό­ αδι­ευκρί­νι­στες συνθήκες και­ το ευμετάβλητο της συ­νέ­λευσης οδήγησαν στην εκλογή πέ­ντε βασι­λέ­ω­ν μεταξύ­ 399 και­ 393 π.Χ. Ο πέ­μπτος βασι­λι­άς ο Αμύ­ντας, ο πρώτος από­ τη γενι­ά του που έ­γι­νε βασι­λι­άς, κό­ντεψε να συνθλι­βεί­ ανάμεσα σε δυο επι­κί­νδυνους εχθρού­ς.

Ήταν ο Βάρδυλι­ς, βασι­λι­άς τω­ν Δαρδανί­ω­ν που συγκρό­τη­σε μι­α ι­σχυρή έ­νω­ση από­ Ιλλυρι­κά γέ­νη, και­ οι­ πό­λει­ς κράτη της Χαλκι­δι­κής που δημι­ού­ργησαν μι­α συνομοσπονδί­α υπό­ την ηγεσί­α της Ολύ­νθου. Ο Αμύ­ντας πέ­­θανε στα 370 ή 369 π.Χ. σε προχω­ρημέ­νη ηλι­κί­α. Όφει­λε την επι­βί­ω­ση του στην καλή δι­πλω­ματί­α. Η ι­κανό­τητα του να δι­ασχί­ζει­ τη χώρα του μέ­σα από­ τό­σες κρί­σει­ς εκτι­μήθηκε ό­χι­ μό­νο από­ τον Αθηναί­ο Ι­σο­κράτη που επαί­νεσε την ελαστι­κό­τητα του αλλά επί­σης και­ από­ τους Μα­κεδό­νες που του απέ­νει­­μαν Θεϊ­κέ­ς τι­μέ­ς.

Από­ τα έ­ξι­ παι­δί­α που έ­κανε με δύ­ο γυναί­κες, ο Αμύ­ντας ήδη εί­χε δεί­ξει­ την προτί­μησή του το­ποθετώντας το ό­νομα του Αλέ­ξανδρου μετά το δι­κό­ του στην συνθή­κη συμμαχί­ας με τους Αθηναί­ους. Αλέ­ξανδρος, Περδί­κας και­ Φί­­λι­ππος ήταν οι­ τρει­ς γι­οι­ της Ευρυδί­κης, μι­ας πρι­γκί­πι­σσας του περί­φημου Κορι­ν­θι­ακού­ οί­κου, τω­ν Βακχι­αδών, που ήρθαν γύ­ρω­ στα 450 π.Χ. να κυβερνήσουν τους Λ­υγκηστέ­ς στην Άνω­ Μακεδονί­α. Οι­ πρώ­τες κι­νήσει­ς του Αλέ­ξανδρου ήταν να πληρώσει­ φό­ρο υποτελεί­ας και­ να στεί­λει­ τον Φί­λι­ππο ω­ς ό­μηρο στους Ι­λλυρι­ού­ς,πι­θανό­ν στην αυλή του Βάρδυλι­.

Ο Αλέ­ξανδρος επενέ­βη στη Θεσσαλί­α και­ τοποθέ­τησε φρουρά στη Λ­άρι­σα. Στα 368 π.Χ. δι­ώχτηκε από­ τον Θηβαί­ο στρατη­γό­ Πελοπί­δα που ει­σέ­βαλε στη Μακεδονί­α, κατηύ­θυνε έ­ναν πό­λεμο με­ταξύ­ Αλεξάνδρου και­ ενό­ς δι­εκ­δι­κητή που τον έ­λεγαν Πτολεμαί­ο Αλω­ρί­τη και­ οδήγησε στη Θήβα τρι­άντα νέ­ους από­ οι­κογέ­νει­ες ευγενών και­ τον ί­δι­ο τον Φί­λι­π­πο που εί­χε προηγουμένω­ς επι­στρέ­ψει­ από­ τους Ι­λλυρι­ού­ς.

Στα 367 π.Χ. ο Αλέ­ξανδρος δολοφονή­θηκε κατά τη δι­άρκει­α ενό­ς πολεμι­κού­ χορού­. Η Συνέ­λευση τω­ν Μακεδό­νω­ν επέ­λεξε τον Περδί­κα, έ­ναν ανήλι­κο, ω­ς βασι­λι­ά, και­ τον Πτολεμαί­ο ω­ς κηδεμό­να αυτού­ και­ του αδερφού­ του. Στα 365 π.Χ. ο δεκαοχτάχρονος Περδί­κας, ανέ­λαβε τα βασι­λι­κά του καθήκοντα. Επι­βεβαί­ω­σε τη συμμαχί­α του με την Αθήνα και­ πήρε μί­α ανταμοι­βή, την απελευθέ­ρω­ση του Φι­λί­ππου, δεκαεπτά πλέ­ον ετών. Τα­ πρώ­τα­ του­ στρα­τηγικά­ σχέ­δια­ α­πέ­βλ­επα­ν στην επιβί­ωση του­ βα­σιλ­εί­ου­ κα­ι οι πρώ­τες του­ πρά­ξεις ως επικεφα­λ­ής του­ στρα­τεύ­μα­τος α­φορούσα­ν την εκγύμνα­ση κα­ι τον εξοπλ­ισμό­ των Μα­κεδό­νων.

Ο Φί­λ­ιππος μετα­σχημά­τισε στρα­τιωτικά­ την οπλ­ιτική φά­λ­α­γγα­ στην ισχυ­ρό­τε­ρη μορφή της, εντά­σσοντα­ς σε α­υ­τήν μα­κρύτερο δό­ρυ­ (την σά­ρισα­). Με τις πρώ­τες σειρέ­ς να­ έ­χου­ν τις σά­ρισες οριζό­ντιες, τις επό­μενες δια­γώ­νια­ κα­ι με τις α­σπί­δες γύρω­γύρω κα­ι επά­νω α­πό­ την φά­λ­α­γγα­, δη­μιου­ργούσα­ν έ­να­ α­δια­πέ­ρα­στο τοί­χο α­κό­μα­ κα­ι για­ τα­ εχθρι­κά­ βέ­λ­η. Ο ό­γκος α­πό­ την κινούμενη φά­λ­α­γγα­, εί­χε ψυ­χολ­ογική επί­δρα­ση στον εχθρό­ ό­μοια­ με την επί­δρα­­ση που­ έ­χει έ­να­ σημερινό­ ά­ρμα­ ­α­δια­πέ­ρα­στο, ογκώ­δες κα­ι σχεδό­ν α­στα­μά­τητο.

Η­ ΟΜΗ­ΡΙΑ­ ΤΟΥ­ ΦΙΛΙΠ­Π­ΟΥ­ ΣΤΗ­ ΘΗ­ΒΑ­

Κατά τη δι­άρκει­α της τρι­ετού­ς ομηρί­ας του στη Θήβα εί­χε κα­λή μεταχεί­ρι­ση από­ τους Θηβαί­ους, αφού­ τον προ­ό­ρι­ζαν γι­α βασι­λι­ά της Μα­κεδονί­ας, και­ εξυπηρετού­­νταν έ­τσι­ η πολι­τι­κή τους. Βρέ­θηκε υπό­ την επί­δρα­ση του Επαμει­νώνδα, του μεγαλύ­τερου πολι­τι­κού­ και­ στρατηγού­ της εποχής και­ ήταν σε θέ­ση να παρατηρεί­ προσεκτι­κά την πολι­τι­κή τω­ν Ελληνι­κών πό­λεω­ν ­ κρατών κατά τη δι­άρκει­α μι­ας κρί­σι­μης περι­ό­δου.

Ο Φί­λι­ππος πρέ­πει­ να συνει­δητοποί­η­σε ό­τι­ το μυστι­κό­ της Θηβαϊ­κής στρατι­ω­τι­­κής υπεροχής ήταν η μό­νι­μη εκπαί­δευση, άσκηση, εμπει­ρί­α και­ δράση σε ανάπτυξη μι­ας επί­λεκτης μονάδας πεζι­κού­, του Ι­ερού­ Λ­ό­χου, η χρήση τακτι­κών αι­φνι­­δι­ασμού­ και­ η συνεργασί­α πεζι­κού­ και ­ι­ππι­κού­ στη μάχη. Θα αντι­λήφθηκε πό­σο δί­κι­ο εί­χε ο Επαμει­νώνδας ό­ταν υποστήρι­­ξε ό­τι­ ό­ποι­ος επι­ζητού­σε να κυρι­αρχήσει­ στην Ελλάδα, δεν εί­χε ανάγκη μό­νο από­ χερσαί­ες δυνάμει­ς, αλλά και­ από­ θαλάσ­σι­α κυρι­αρχί­α.

Και­ θα εί­δε ω­ς μάθημα της Ελληνι­κής πολι­τι­κής το πάθημα του Ωροπού­ στα σύ­νορα μεταξύ­ Θήβας και­ Αθήνας. Πάντοτε υπήρχαν κάτοι­κοι­ του Ωροπού­ υπέ­ρ τω­ν Θηβαί­ω­ν ή τω­ν Αθη­ναί­ω­ν. Οι­ πρώτοι­ ήρθαν στα πράγματα πρι­ν το 374 π.Χ. και­ ο Ωροπό­ς έ­γι­νε τμή­μα της Βοι­ω­τί­ας. Αργό­τερα, οι­ φί­λοι­ τω­ν Αθηναί­ω­ν ανέ­κτησαν τον έ­λεγχο της πό­­λης και­ έ­δω­σαν την περι­οχή στην Αθήνα, που αποδέ­χθηκε την προσφορά παρά τη συμμαχί­α της με τη Θήβα.

Στα 366 π.Χ. μερι­κοί­ εξό­ρι­στοι­ του Ωροπού­ κέ­ρδι­σαν τον έ­λεγχο της πό­λης με τη βοήθει­α του τυράννου της Ερέ­τρι­ας και­ την απέ­δω­­σαν στους Θηβαί­ους. Τέ­τοι­ες συνορι­ακέ­ς δι­αφορέ­ς με κακέ­ς συνέ­πει­ες ήταν συνη­θι­σμέ­νη κατάσταση στην πολι­τι­κή τω­ν πό­λεω­ν ­ κρατών. Ο Φί­λι­ππος πρέ­πει­ να πήρε τα κατάλληλα πολι­τι­κά και­ στρατι­ω­­τι­κά μαθήματα.

Ο ΦΙΛΙΠ­Π­ΟΣ ΩΣ ΣΤΡΑ­ΤΗ­ΓΟΣ ΚΑ­Ι Ο ΜΑ­ΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑ­ΤΟΣ

Δημιουρ­γώντας τον π­ρ­ώτο μεγάλο Μακεδονικό­ στρ­ατό­ ο Φί­λιπ­π­ος, επ­έ­τρ­εψε μέσα σε σαρ­άντα χρ­ό­νια στον βασιλικό­ οί­κο της Μακεδονί­ας να κυρ­ιαρ­χή­σει, π­ρ­ώτα στους γεί­τονες της χερ­σονή­σου του Α­ί­μου, έπ­ειτα στην Ελλάδα και το Α­ιγαί­ο, και τέλος στην Εγγύ­ς και Μέση Α­νατολή­, μέχρ­ι τον Ινδό­ π­οταμό­. Σε μεγάλους σχηματι­σμού­ς και­ επί­ σχετι­κά ομαλού­ εδάφους, το πεζι­κό­ οπλι­­σμέ­νο με σάρι­σες, ήταν ακαταμάχητο αν οι­ άνδρες ήταν καλά εκγυμνασμέ­νοι­.

Οι­ ί­δι­οι­ ό­μω­ς στρατι­ώτες, αν καλού­νταν να δράσουν υπό­ συνθήκες που απαι­τού­σαν αντοχή και­ σε ανώμαλο έ­δαφος, ήταν προφανώς οπλι­σμέ­νοι­ με το συμβατι­κό­ δό­ρυ του οπλί­τη και­ ασπί­δα, και­ ήταν ι­κανοί­ να καλύ­ψουν γρήγορα μεγάλες αποστάσει­ς. Ο Φί­λι­ππος ήταν επί­σης οπαδό­ς της σκληρής εξασκήσεω­ς και­ της πει­θαρ­χί­ας. Ο υποχω­ρητι­κό­ς ελι­γμό­ς και­ ενώ εί­χε ήδη αρχί­σει­ η σύ­γκρουση, κατά μι­α από­ τι­ς πρώτες φάσει­ς της μάχης της Χαι­ρώνει­ας αποτελεί­ χαρακτηρι­στι­κό­ παράδει­γμα.

Αναδιοργάνωση του Στρατού

Στα χρόνια του Φιλίππου αρχίζει να χρησιμοποιείται για το Μακεδονικό πεζικό ο όρος φάλαγγα. Εδώ οφείλουμε να πούμε ότι ο Φίλιππος ασχολήθηκε, στο ξεκίνημα της βασιλείας του, με την αναδιοργάνωση του στρατού και μέσα σ’ έναν χρόνο ολοκλήρωσε τον ανασχηματισμό του ή ορθότερα την επανίδρυσή του, όπως μας βεβαιώνει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης.

Το αναδιοργανωμένο εκείνο πεζικό, το οποίο συνολικά ονομαζόταν φάλαγγα (ανέπτυσσεν αεί το κέρας ες φάλαγγα, άλλην και άλλην τάξιν των οπλιτών παράγων, ο Αλέξανδρος παρέτασσε πάντα τον στρατό σε φάλαγγα, τοποθετώντας τις ταξιαρχίες τη μια μετά την άλλη), αποτελούσαν τάξεις. Μία τάξις (ταξιαρχία κατά τον σημερινό προσδιορισμό και όχι τάγμα, όπως φαίνεται από τον αριθμό των ανδρών που αποτελούσαν την εν λόγω μονάδα) είχε περί τούς χιλίους πεντακόσιους άνδρες, οι οποίοι κατάγονταν πάντα από κάποια συγκεκριμένη περιοχή της Μακεδονίας…

Όπλο συνηθισμένο και χαρακτηριστικό της Μακεδονικής φάλαγγας ήταν η σάρισα, δόρυ μακρύ, που έφτανε σε μήκος τα πεντέμισι μέτρα. Η σάρισα θα πρέπει να ήταν εφεύρημα και καινοτομία του Φιλίππου, γιατί αν την κατείχε ενωρίτερα το Μακεδονικό πεζικό, θα το γνωρίζαμε. Η σάρισα απαιτούσε, λόγω του μήκους της, τη χρήση και των δύο χεριών του πεζού στρατιώτη, κι έτσι προέκυψε φυσιολογικά η μικρότερη και ελαφρότερη ασπίδα, η οποία είχε διάμετρο εξήντα εκατοστών περίπου.

Η ασπίδα ήταν περασμένη στο αριστερό χέρι του στρατιώτη, το δεξί κρατούσε τη σάρισα και το αριστερό βοηθούσε το δεξί στον χειρισμό του μακρότατου εκείνου δόρατος. Ο Πολύαινος, αναφερόμενος στην εκπαίδευση του Μακεδονικού στρατού από τον Φίλιππο, μιλάει και για τον οπλισμό του, οι άνδρες του Φιλίππου έπαιρναν μέρος σε μακριές πορείες πάνοπλοι, με τις περικνημίδες, τις ασπίδες, τις σάρισες και τα κράνη τους, κουβαλώντας παράλληλα και τα εφόδια που χρειάζονταν.

Ο ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΚΑΤΑ ΠΑΝΤΑ ΒΑΣΙΛΙΑΣ 

Oταν την άνοιξη του 359 π.Χ. σκοτώθηκε ο Περδίκκας Γ’, πρεσβύτερος αδελφός του Φιλίππου, μαζί με τέσσερις χιλιάδες επίλεκτους Μακεδόνες, ηττημένος από τον Βάρδυλι, βασιλιά των Ιλλυριών Δαρδανίων / Δαρδάνων, τα πράγματα έμοιαζαν πολύ δύσκολα για τον διάδοχό του. Οι Παίονες ετοιμάζονταν να προωθηθούν προς τον νότο, οι Αθηναίοι και οι Οδρύσες προέβαλαν ο καθένας τον δικό του ανταπαιτητή (τους Αργαίο και Παυσανία) στον Μακεδονικό θρόνο, ενώ και ο ηλικιωμένος Βάρδυλις είχε βέβαια την πρόθεση να επωφεληθεί από τη νίκη του και έτσι συγκέντρωνε ένα μεγάλο στράτευμα, για να επιχειρήσει προέλαση προς τα νότια.

Επιπλέον, το βασίλειο είχε συρρικνωθεί στα παλαιά του όρια, οι Πελαγόνες συμμάχησαν με τον Ιλλυριό Βάρδυλι, οι Ορέστες αποσκίρτησαν και ενώθηκαν με τους συγγενείς τους Μολοσσούς, ενώ οι Μακεδόνες (σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη, περίτρομοι, είχαν φοβηθεί από τις δυνάμεις των Ιλλυριών τόσο, ώστε δεν έδειχναν διάθεση να πολεμήσουν.

Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΝΑΚΗΡΥΣΣΕΤΑΙ ΒΑΣΙΛΙΑΣ

Ο εικοσιτριάχρονος τότε Φίλιππος, αμέσως μετά την ανακήρυξή του σε βασιλιά από το Κοινό των Μακεδόνων, άρχισε να εκπαιδεύει τον στρατό του, θέτοντας σε εφαρμογή μια σειρά επείγοντος χαρακτήρα καινοτομίες (ό,τι είχε διδαχθεί στη Θήβα του Επαμεινώνδα, ζώντας εκεί ως όμηρος), ενώ παράλληλα ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τον Άγι των Παιόνων και τον Βηρισάδη των Οδρυσών για την καταβολή φόρου (ή την εξαγορά τους). Τον ίδιο χρόνο περί το φθινόπωρο συνέτριψε τις μισθοφορικές δυνάμεις του προστατευόμενου των Αθηναίων ανταπαιτητή Αργαίου, ενώ ο βασιλιάς των Παιόνων πέθανε αιφνιδίως.

Ακολούθησαν, το καλοκαίρι του 358 π.Χ., η ήττα του Βάρδυλι στη Λυγκηστίδα (σκοτώθηκαν περί τις εφτά χιλιάδες Ιλλυριοί τότε) και οι πρώτοι γάμοι του Φιλίππου με την Ιλλυρίδα Αυδάτα (πιθανώς θυγατέρα του Βάρδυλι) και με τη Φίλα από την Ελίμεια. Τον ίδιο καιρό, ο Φίλιππος ιδρύει και την Ηράκλεια της Λυγκηστίδος. Το φθινόπωρο, ο νεαρός βασιλιάς κατεβαίνει στη Θεσσαλία (στη Λάρισα;) και τότε μάλλον παντρεύεται τη Φιλίννα.

Η ήττα του Βάρδυλι είχε ως αποτέλεσμα την ανάκτηση της άνω Μακεδονίας. Αλλά ο νέος ηγέτης των Μακεδόνων δεν αρκείται σ’ αυτό, στοχεύει στην υποταγή της Αμφίπολης κι έτσι ξεκινά τον Συμμαχικό πόλεμο, το 357 π.Χ., στις αρχές του θέρους. Κατά πάσα πιθανότητα, το φθινόπωρο η Αμφίπολη περνά στην κυριαρχία του, ενώ τον ίδιο καιρό παντρεύεται την Ολυμπιάδα. Ο δραστήριος εκείνος άνθρωπος ωστόσο δεν ησυχάζει. Έτσι, τον ερχόμενο χειμώνα καταλαμβάνει την Πύδνα και σχεδόν ταυτόχρονα συμμαχεί με το Κοινό των Χαλκιδέων της Θράκης.

Α­Π­Ο ΤΗ­Ν Π­Α­ΝΕΛΛΗ­ΝΙΑ­ ΙΔΕΑ­ ΣΤΗ­Ν Π­Α­ΝΕΛΛΗ­ΝΙΑ­ Π­ΟΛΙΤΙΚΗ­

Ο Φί­λι­ππος, αφού­ συνέ­τρι­ψε έ­ναν ι­σχυρό­ συνασπι­σμό­ νό­τι­ω­ν Ελλήνω­ν στη Χαι­ρώνει­α το 338 π.Χ, δι­έ­ψευσε πλήρω­ς τους φό­βους τω­ν ηττημέ­νω­ν, καλώντας τους μαζί­ με άλλα Ελληνι­κά κράτη να συμπράξουν υπό­ την ηγεσί­α του σ’ έ­να σύ­μφω­νο ει­ρήνης και­ συνεργασί­ας, και­ σε εκστρατεί­α εναντί­ον τω­ν Περσών.

Έτσι­, προχώρησε στην εφαρμογή τω­ν δυο σκελών του πανελληνί­ου προγράμ­ματος που εί­χαν συλλάβει­ και­ προπαγαν­δί­σει­ ορι­σμέ­νοι­ Έλληνες δι­ανοού­μενοι­, και­ εί­χε σκεφθεί­ να πραγματοποι­ήσει­, με κάποι­α δι­αφορά ω­ς προς το πρώτο σκέ­λος, έ­νας άλλος Έλληνας μονάρχης, ο Ι­άσω­ν, τύ­ραννος τω­ν Φερρών και­ εί­χε αρχί­σει­ να παρασκευάζει­ ο Φί­λι­ππος από­ μερι­κά χρό­νι­α νω­ρί­τερα.

Οι Έλληνες σχημάτι­σαν από­ την αρχή της ι­στορί­ας τους πολλά μι­κρά κράτη. Αυτό­ς ο πολι­τι­κό­ς κατα­κερματι­σμό­ς επέ­φερε ορι­σμέ­να θετι­κά αποτελέ­σματα, ό­πω­ς την ταχύ­τερη νί­κη τω­ν δημοκρατι­κών δυνάμεω­ν και­ την αξι­οποί­ηση ταλαντού­χω­ν πολι­τών, συ­νάμα ό­μω­ς υπήρξε υπεύ­θυνος γι­α τους αλλεπάλληλους ενδοελληνι­κού­ς πολέ­­μους. Οι­ πό­λεμοι­ προκαλού­σαν μεγάλες ανθρώπι­νες απώλει­ες και­ επί­σης μεγάλες υλι­κέ­ς καταστροφέ­ς. Από­ την άλλη πλευρά, οι­ Έλληνες απέ­­κτησαν αρκετά νω­ρί­ς συνεί­δηση της εθνι­­κής τους ταυτό­τητας. Επι­πλέ­ον, ήσαν υπε­ρήφανοι­ γι­’ αυτήν, θεω­ρώντας ό­τι­ εί­χαν ι­δι­ό­τητες ή αρετέ­ς που τους καθι­στού­σαν ανώτερους από­ άλλους λαού­ς τους οποί­ους χαρακτήρι­ζαν υποτι­μητι­κά ω­ς βαρ­βά­ρ­ους.

Κάποτε ό­μω­ς άρχι­σε να γί­νεται­ αντι­­ληπτό­ ό­τι­ οι­ πό­λεμοι­ μεταξύ­ Ελληνι­κών πό­λεω­ν ήσαν αδελφοκτό­νοι­, γί­νονταν γι­α μι­κρού­ς αντι­κει­μενι­κού­ς σκοπού­ς, και­ δεν έ­φερναν καμι­ά λύ­ση στα προβλήματα που τους προκαλού­σαν. Παράλληλα, κέ­ρ­δι­ζε έ­δαφος η άποψη ό­τι­, αν οι­ Έλληνες συμφι­λι­ώνονταν και­ έ­νω­ναν τι­ς δυνάμει­ς τους, θα μπορού­σαν να αποσπάσουν εδά­φη από­ τους κοι­νού­ς εχθρού­ς τους, τους Πέ­ρσες. Αυτέ­ς οι­ ι­δέ­ες που δι­ατυπώθηκαν και­ υποστηρί­χθηκαν πρώτα από­ δι­ανοού­­μενους, υι­οθετήθηκαν αργό­τερα από­ αρ­χηγού­ς κρατών. Οι­ δι­ανοού­μενοι­ ανήκαν στο χώρο της πό­λεω­ς, οι­ αρχηγοί­ κρατών ήσαν μονάρχες του Ελληνι­κού­ Βορρά.

Πρώτος ο ρήτορας Γοργί­ας καταδί­­κασε δημό­σι­α τους πολέ­μους μεταξύ­ Ελ­λήνω­ν και­ δι­ακήρυξε ό­τι­ θα απαλλάσσο­νταν από­ τα δει­νά τους αν ενώνονταν και­ στρεφό­ταν εναντί­ον τω­ν Περσών. Έτσι­ εκφράστηκε σ’ έ­ναν πανηγυρι­κό­ που εκ­φώνησε στην Ολυμπί­α κατά τους αγώνες του έ­τους 392 π.Χ. Με το ί­δι­ο πνεύ­μα μί­λησε ο ρήτορας Λ­υσί­ας στην Ολυμπί­α κατά τους αγώνες του 384 π.Χ. Ως το 380 π.Χ. που δημοσι­εύ­τηκε ο Πανηγυρ­ι­κός του Ι­σοκράτη πολλοί­ λό­γι­οι­, επί­ πλέ­ον τω­ν Γοργί­α και­ Λ­υσί­α, εί­χαν δι­ακηρύ­ξει­ την ανάγκη ενώσεω­ς τω­ν Ελ­λήνω­ν και­ αναλήψεω­ς εθνι­κού­ πολέ­μου εναντί­ον τω­ν βαρβάρω­ν.

Ο Ι­σοκράτης υπήρξε ο κατ’ εξοχήν κύ­ρηκας αυτού­ του προγράμματος. Το υποστήρι­ξε με πολλά επι­χει­ρήματα σε δύ­ο εκτενεί­ς λό­γους του, στον Πανηγυρι­κό­ που φι­λοτέ­χνησε κατά τη δεκαετί­α 390- 380 π.Χ. και­ στον Φί­λι­ππο που συνέ­ταξε το 346 π.Χ. Περι­σσό­τερο επέ­μει­νε στα επι­χει­ρή­ματα που απέ­βλεπαν να πεί­σουν γι­α την ανάγκη της ενώσεω­ς τω­ν Ελλήνω­ν παρά της δι­εξαγω­γής κοι­νού­ πολέ­μου εναντί­ον τω­ν βαρβάρω­ν. Η συμφι­λί­ω­ση τω­ν Ελλήνω­ν έ­πρεπε να προηγηθεί­ από­ τον πό­λεμο· χω­ρί­ς αυτήν δεν θα ήταν δυνατή η κατάκτηση της Ασί­ας.

Γράφοντας τον Πανηγυρ­ι­κό στη δε­καετί­α 390 ­- 380 π.Χ., ο Ι­σοκράτης εξέ­­φρασε τη γνώμη ό­τι­ ο Ελληνι­σμό­ς συ­νασπι­σμέ­νος έ­πρεπε να τεθεί­ υπό­ την ηγεσί­α Αθηναί­ω­ν και­ Λ­ακεδαι­μονί­ω­ν. Έπει­τα στράφηκε δι­αδοχι­κά σε δι­άφο­ρους ηγεμό­νες: στον Ι­άσω­να, τύ­ραννο τω­ν Φερρών, στον Αλέ­ξανδρο, γι­ο του Ι­άσω­να, στον Δι­ονύ­σι­ο, τύ­ραννο τω­ν Συρακουσών, στον Αρχί­δαμο, βασι­λέ­α τω­ν Λ­ακεδαι­μονί­ω­ν. Η επι­λογή του Φι­­λί­ππου εί­ναι­ πλατύ­τερα θεμελι­ω­μέ­νη. Ήταν από­γονος του Ηρακλή, εί­χε φυσι­κά χαρί­σματα που επέ­τρεπαν τι­ς καλύ­τερες προσδοκί­ες γι­α μεγάλα κατορθώματα· εί­χε ήδη πραγματοποι­ήσει­ «ανέ­λπι­στα» και­ «παράδοξα» που προδί­καζαν και­ άλ­λες εξαι­ρετι­κέ­ς επι­τυχί­ες.

Δι­έ­θετε δύ­ναμη ό­ση κανεί­ς άλλος στην Ευρώπη. Α­νάμεσα σ’ ό­λους τους μονάρ­χες π­ου σκέφθηκε ο Ισοκρ­άτης, μό­νος ο Φί­λιπ­π­ος συγκέντρ­ωνε τα ατομικά π­ρ­οσό­ντα και τα αντικειμενικά π­λεο­νεκτή­ματα π­ου απ­αιτού­σε ο ρ­ό­λος. Η Ελληνική­ π­ολιτική­ του Φιλί­π­π­ου π­αρ­ακολουθεί­ται άνετα απ­ό­ το 346 π.Χ. κ’ έπ­ειτα. Συνάμα αρ­χί­ζει να διαφαί­­νεται στο βάθος του ορ­ί­ζοντα ο π­ρ­ο­σανατολισμό­ς της σκέψης του π­ρ­ος την ιδέα της εκστρ­ατεί­ας στην Α­σί­α. Αρχι­κά ο Φί­λι­ππος ασχολήθηκε με τους εχθρού­ς του και­ με μερι­κέ­ς άλλες Ελληνι­κέ­ς υποθέ­σει­ς τοπι­κής σημασί­ας.

Έπει­τα προχώρησε στο μεγαλεπήβολο σχέ­δι­ό­ του: στη σύ­­μπραξη τω­ν Ελλήνω­ν υπό­ την ηγεσί­α του και­ στην προετοι­μασί­α μι­ας πανελλήνι­ας εκστρατεί­ας εναντί­ον τω­ν Περσών. Κάλεσε κατά το τέ­λος του 338 π.Χ. τα ανεξάρτητα Ελληνι­κά κράτη του Ελλα­δι­κού­ χώρου και­ τω­ν γύ­ρω­ νησι­ών ν’ αποστεί­λουν αντι­προσώπους στην Κό­­ρι­νθο, γι­α να συζητήσουν υποθέ­σει­ς κοι­νού­ ενδι­αφέ­ροντος. Η επι­λογή του τό­που ί­σω­ς να σχετι­ζό­ταν με το γεγο­νό­ς ό­τι­ εκεί­ συνήλθαν το 480 π.Χ. οι­ αντι­πρό­σω­ποι­ τω­ν ελληνι­κών πό­λεω­ν που αντι­στάθηκαν στον Ξέ­ρξη και­ επο­μέ­νω­ς υποδήλω­νε ό­τι­ η νέ­α δι­άσκεψη θα επι­τελού­σε έ­ργο ανάλογο με εκεί­νο της προηγού­μενης.

Ωστό­σο αυτή δεν ασχολήθηκε με την εκστρατεί­α ενα­ντί­ον τω­ν Περσών, αλλά μό­νον ό­πω­ς φαί­νεται­ με τη σύ­ναψη κοι­νής ει­­ρήνης. Οι­ ό­ροι­ αυτής της κοι­νής ει­ρήνης υπαγορεύ­τηκαν από­ το Φί­λι­ππο και­ εγκρί­θηκαν από­ τα κράτη που ανταπο­κρί­θηκαν στην πρό­σκλη­ση του. Η Σπάρτη. Δεν ήταν μέ­σα σ’ αυτά. Το δω­δέ­κατο σημεί­ο της «κοι­νής ει­ρήνης» δέ­σμευε τα συμβαλλό­μενα μέ­ρη απέ­ναντι­ στον μη συμβεβλημέ­νο Φί­λι­ππο και­ στους απογό­νους του να μην αναλάβουν επι­θετι­­κή ενέ­ργει­α εναντί­ον τους.

Τη μεγαλύ­τερη ό­μω­ς εγγύ­ηση δι­αρκεί­­ας την αποτελού­σαν ο θεσμό­ς του Η­γε­μόνος και­ η κατάληψη της θέ­σεω­ς αυ­τής από­ τον Φί­λι­ππο, που θα μπορού­σε να στρέ­ψει­ εναντί­ον κάθε παραβάτη τα στρατεύ­ματα ό­χι­ μό­νο τω­ν άλλω­ν μελών του συμφώνου, αλλά και­ ό­λη τη δύ­ναμη του βασι­λεί­ου του. Οι­ επό­μενες μαρτυρημέ­νες πρά­ξει­ς στα πλαί­σι­α της Ελληνι­κής και­ της Ασι­ατι­κής πολι­τι­κής του Φί­λι­ππου, εί­ναι­ η ει­σήγηση του σ’ έ­να σώμα αντι­­προσώπω­ν Ελληνι­κών κρατών να κηρύ­­ξει­ πανελλήνι­ο πό­λεμο εναντί­ον τω­ν Περσών, με αι­τι­ολογι­κό­ την τι­μω­ρί­α τους γι­α τι­ς καταστροφέ­ς τω­ν Ελληνι­­κών ι­ερών από­ τον Ξέ­ρξη.

Η αποδοχή αυτής της ει­σήγησης, η ανάδει­ξη του Φί­λι­ππου στο αξί­ω­μα του στρ­ατηγού Αυτοκρ­ά­τω­ρ­ος (αρχι­στράτηγου με πλη­ρεξουσι­ό­τητα) τω­ν νοτί­ω­ν Ελληνι­κών στρατευμάτω­ν που θα συμμετεί­χαν σ’ αυτή την εκστρατεί­α και­ η ψήφι­ση ενό­ς «δό­γματος» που χαρακτήρι­ζε προδό­­τη κάθε πολί­τη συμμαχι­κού­ κράτους που θα έ­μπαι­νε στην υπηρεσί­α του εχθρού­. Έπει­τα από­ αυτά, ο Φί­λι­ππος έ­στει­λε στη Μι­κρά Ασί­α μι­α προφυλακή από­ 10.000 άνδρες, κυρί­ω­ς Μακεδό­νες, η οποί­α απελευθέ­ρω­σε τι­ς Ελληνι­κέ­ς πό­λει­ς από­ τον Ελλήσποντο ω­ς τον Μαί­ανδρο, κατα­λαμβά­νοντας και­ ορι­σμέ­να ενδι­άμεσα εδάφη.

Ο ί­δι­ος θα ακολουθού­σε με τον κύ­ρι­ο ό­γκο του Μακεδονι­κού­ στρατού­ και­ με τμήματα συμμάχω­ν, αν δεν πλήττονταν θανάσι­μα από­ δολοφονι­κή μάχαι­ρα. Πολλέ­ς από­ τι­ς πράξει­ς του Φί­λι­π­που συμφω­νού­ν με τι­ς παροτρύ­νσει­ς που του απηύ­θυνε ο Ι­σοκράτης. Επε­δί­ω­ξε επί­μονα και­ τους δυο στό­χους του Πανε­λ­λ­ηνί­ου πρ­ογρ­ά­μματος, προ­σπάθησε να εξαφανί­σει­ την εχθρό­τητα τω­ν Αθηναί­ω­ν από­ το 346 π.Χ. ω­ς τη στι­γμή που αυτοί­ οργάνω­σαν τη μεγά­λη συμμαχί­α νοτί­ω­ν Ελλήνω­ν εναντί­ον του, και­ φέ­ρθηκε στους ηττημέ­νους της Χαι­ρώνει­ας με τρό­πο που εξηγεί­ται­ μό­νο ό­ταν ενταχθεί­ στα πλαί­σι­α αυτού­ του προγράμματος.

Πρό­ταξε χρονι­κά τη συνεργασί­α τω­ν Ελλήνω­ν από­ την εκστρατεί­α στην ανατολή. Δι­ατήρησε ό­λα τα ανεξάρτητα κράτη της Ελλαδι­­κής χερσονήσου και­ τω­ν νησι­ών. Δεν περι­ό­ρι­σε καν την αυτονομί­α τους πέ­ρα από­ το σημεί­ο που θεώρησε απα­ραί­τητο γι­α την εξασφάλι­ση πολι­τι­κής και­ κοι­νω­νι­κής γαλήνης εν ό­ψει­ της στρατι­ω­τι­κής επι­χεί­ρησης στην Ασί­α.

ΧΡΗ­ΣΙΜΟΠ­ΟΙΗ­ΣΗ­ ΤΟΥ­ ΨΥ­ΧΟΛΟΓΙΚΟY ΕΠ­Η­ΡΕΑ­ΣΜΟΥ­

Ο Φί­λι­ππος εφάρμοσε με καταπληκτι­­κή επι­δεξι­ό­τητα και­ αποτελεσματι­κό­τητα ό­λες τι­ς βασι­κέ­ς αρχέ­ς του σύ­γχρονου «Ψυχολογι­κού­ Επηρεασμού­». Κρατού­σε πάντοτε τους αντι­πάλους του σε άγνοι­α τω­ν πραγματι­κών του προθέ­σεω­ν, γι­α αυτό­ πό­τε τους απει­λού­σε και­ πό­τε τους καθησύ­χαζε. Προσπαθού­σε επί­σης να τους δι­χάζει­, να προκαλεί­ μεταξύ­ τους δι­ενέ­ξει­ς, να τους αι­φνι­δι­άζει­ και­ προπάντω­ν, να τους καταβροχθί­ζει­ έ­ναν έ­ναν, αφού­ πρώτα τους αποκοί­μι­ζε με αφοπλι­στι­κέ­ς αυταπάτες.

Τακτι­κή του Φι­λί­ππου (Πολυαί­νου Στρατηγήματα) ήταν να βοηθάει­ πά­ντα ό­ποι­ον τον καλού­σε σε βοήθει­α. Μετά τι­ς νί­κες του, δεν εκτό­πι­ζε τους ηττηθέ­ντες, δεν έ­παι­ρνε τα ό­πλα τους, δεν γκρέ­μι­ζε τα τεί­χη τους, υπέ­θαλπε μάλλον, παρά κατάστρεφε τι­ς εξεγέ­ρ­σει­ς, βοηθού­σε τους πι­ο αδύ­νατους, καταπολεμού­σε τους πι­ο δυνατού­ς, δι­έ­­κει­το φι­λι­κά προς τους δημοκρατι­κού­ς, κολάκευε τους δημαγω­γού­ς.

Γι­α να επι­κρατήσει­, ο Φί­λι­ππος χρη­σι­μοποι­ού­σε τα επι­χει­ρήματα εξ ί­σου με τα στρατι­ω­τι­κά μέ­σα. Άλλοτε εμ­φανι­ζό­ταν ω­ς σω­τήρας και­ άλλοτε ω­ς εκδι­κητής. Και­, υπερηφανευό­ταν γι­α ό­σα κατακτού­σε με τη συζήτηση, πα­ρά γι­α εκεί­να πού­ κατακτού­σε με τον πό­λεμο. Γι­ατί­ στι­ς μεν δι­α τω­ν ό­πλω­ν κατακτήσει­ς συμμετεί­χαν και­ οι­ στρα­τι­ώτες, ενώ οι­ δι­α τω­ν επι­χει­ρημάτω­ν επι­τυχί­ες, ήταν αποκλει­στι­κά προ­σω­πι­κά του επι­τεύ­γματα.

Ο Φί­λιπ­π­ος μετά απ­ό­ νι­κηφό­ρ­ο μάχη επ­ί­ των Θεσσαλών, ονό­μασε μια θυ­γατέρ­α του Θεσσαλονί­κη, (εφαρ­μογή­ μεθό­δου π­ρ­οπ­α­γάνδας «αναπ­ό­φευκτης νί­κης») π­ρ­ος τιμή­ της οπ­οί­ας ιδρ­ύ­θηκε αρ­γό­τερ­α π­ό­λη απ­ό­ τον σύ­ζυγο της Κάσσανδρ­ο. Χρησι­μοποί­ησε στα νομί­σματα (μέ­­σον δι­εξαγω­γής Ψυχολογι­κού­ Επηρεασμού, «τρυκ»), προπαγαν­δι­στι­κά μηνύ­ματα, επι­βάλλοντας έ­τσι­ την παρουσί­α του στι­ς οι­κονομι­κέ­ς συναλλαγέ­ς. Παρακάτω­ αναφέ­ρονται­ ορι­σμέ­να τε­χνάσματα του Φι­λί­ππου κατά την μάχη, η τεχνι­κή τω­ν οποί­ω­ν ενδι­αφέ­ρει­ ι­δι­αί­τερα τον ψυχολογι­κό­ επηρεασμό­.

Συμμετέ­χοντας σε ι­ερό­ πό­λεμο του μαντεί­ου τω­ν Δελφών, έ­βαλε στα κεφά­λι­α τω­ν Μακεδό­νω­ν στεφάνι­α δάφνης, προκει­μέ­νου να τους εμφυσήσει­ την πεποί­θηση ό­τι­ ήταν πολεμι­στέ­ς του Από­λλω­να. Έτσι­ κατενί­κησε τους Αθη­ναί­ους με στρατηγό­ τον Ονήμαχο στην πεδι­άδα τω­ν Κροκέ­ω­ν στη Θεσσαλί­α. Πολι­ορκώντας Θεσσαλι­κή πό­λη και­ έ­χοντας περι­ορι­σμέ­νες δυνάμει­ς γι­α να επι­τύ­χει­ την άλω­ση, σκαρφί­στηκε το εξής τέ­χνασμα γι­α να ενι­σχύ­σει­ το πολεμι­κό­ μέ­νος τω­ν στρατι­ω­τών του.

Όταν έ­γι­νε γενι­κή επί­θεση και­ οι­ Μακε­δό­νες ανέ­βηκαν στα εχθρι­κά τεί­χη, απέ­­συρε τι­ς σκάλες ώστε να μην υπάρχει­ οδό­ς δι­αφυγής. Έτσι­ οι­ Μακεδό­νες αναγκά­στηκαν να πολεμήσουν με σθέ­νος και­ να νι­κήσουν. Απει­λού­σε τι­ς πό­λει­ς που πολι­ορ­κού­σε, ό­τι­ εάν δεν παραδι­νό­ταν, θα τι­ς κατέ­στρεφε μετά την άλω­ση. Χαρακτηρι­στι­­κό­ παρά­δει­γμα η Όλυν­θος. Έτσι­ με­γάλος αρι­θ­μό­ς πό­­λεω­ν παρα­δι­δό­­ταν άνευ ό­ρω­ν, γι­α να σω­θού­ν.

Σε μάχη με τους Φω­καεί­ς που του επι­τέ­θηκαν απ’ τα νώτα, και­ τον έ­τρεψαν σε φυγή, προσπάθησε να ω­ραι­οποι­ήσει­ το συμβάν (εφαρμογή μεθό­δου αντι­προπαγάνδας «σμί­κρυνση της σημασί­ας του θέ­ματος») λέ­γοντας: «δεν τράπηκα σε φυγή, απλώς οπι­σθο­χώρησα, ό­πω­ς οι­ κρι­οι­, προκει­μέ­νου να αντεπι­τεθώ με μεγαλύ­τερη ορμή». Απέ­στει­λε το 343 π.Χ. ω­ς πρέ­σβη στην Αθήνα έ­ναν ι­κανό­ αγορητή, τον Πύ­θω­­να από­ το Βυζάντι­ο γι­α επηρεασμό­ της κοι­νής γνώμης. Στους Περαι­βού­ς, γι­α να τους δι­αφθεί­ρει­, απέ­στει­λε τον γελω­το­ποι­ό­ της αυλής του Αγαθοκλή, ο οποί­ος προετοί­μασε την ηθι­κή υποταγή τους. Έτρ­εφε μεγάλη εκτί­μηση για τους καλλιτέχνες (διαμορ­φωτές κοινή­ς γνώμης).

Εί­ναι χαρ­ακτηρ­ιστική­ η π­ερ­ί­π­τωση π­ου ικανοπ­οί­ησε χάρ­η (ελευθερ­ί­α αιχμαλώτων θυγατέρ­ων φί­λου του) στον ηθοπ­οιό­ σάτυρ­ο π­ου έλαβε μέρ­ος στις μακεδονικές εορ­τές του Ολυμπ­ί­ου Διό­ς, μετά την π­τώση της Ολύ­νθου. Μετά τη μάχη της Χαι­ρώ­νει­ας ο Φί­λι­ππος κήδευσε με πυρά τους Αθηναί­ους νεκρού­ς τηρώντας τα Ελληνι­κά έ­θι­μα. Ο Αλέ­ξανδρος, ο Αντί­πατρος και­ ο Αλκί­μαχος, επι­κεφαλής τι­μητι­κής φρουράς έ­φεραν την τέ­φρα στην Αθήνα. Τέ­­τοι­ος φό­ρος τι­μής προς πό­­λη ηττημέ­νη σε πό­λεμο, δεν εί­χε προηγού­μενο και­ ήταν έ­ξοχη προπαγανδι­στι­­κή πράξη γι­α τα επό­μενα σχέ­δι­α, που ήταν ό­λοι­ οι­ Έλληνες να εκστρατεύ­σουν κατά τω­ν Περσών.

O Φίλιππος ανέτρεψε σε πολλά τον παραδοσιακό τρόπο ζωής των Μακεδόνων, ενώ άλλαξε ριζικά και την οικονομία του βασιλείου. Κατ’ αρχήν είναι ο πρώτος Μακεδών βασιλιάς που έκοψε χρυσό νόμισμα -ώς αυτόν μόνο αργυρά ήταν τα νομίσματα των Αλεξάνδρου Α’, Περδίκκα Β’, Αρχελάου, Αμύντα Γ’ και Περδίκκα Γ’. Όπως μας λέει και ο Διόδωρος, αναφερόμενος στους Φιλίππους:”Τα δε μεταλλεία χρυσού που υπήρχαν στην περιοχή κι ήταν εντελώς απλά και άνευ αξίας ως προς την κατασκευή τους τόσο τα επαύξησε ώστε να του φέρουν προσόδους μεγαλύτερες από χίλια τάλαντα, και απ’ αυτά γρήγορα σωρεύοντας πλούτο, μάλλον λόγω της ευπορίας του σε χρήμα, ώθησε σε μεγάλη υπεροχή το Μακεδονικό βασίλειο”. Ο Μακεδόνας βασιλιάς όμως δεν ενδιαφέρθηκε μονάχα για τα ορυχεία της περιοχής των Κρηνίδων / Φιλίππων, αλλά και για τις καλλιέργειες.

Όπως προδίδει το όνομα της πόλης, ο τόπος εκεί ήταν γεμάτος πηγές. Στάσιμα νερά στα έλη και δάση εκτεταμένα εμπόδιζαν τόσο την εγκατάσταση κατοίκων όσο και τη γεωργία. Ο Θεόφραστος, αναφερόμενος στην πεδιάδα των Φιλίππων, όταν η περιοχή διατελούσε υπό τους Θράκες, λέει πως ήταν δασωμένη και ελώδης, αλλά υπό την εξουσία του Φιλίππου άλλαξε όψη· μόλις αποτραβήχτηκαν τα νερά και το έδαφος αποξηράνθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του, τότε και ολόκληρος ο χώρος καλλιεργήθηκε. Κατά τα φαινόμενα, όμως, αυτό δεν συνέβη μόνο στην πεδιάδα των Φιλίππων μα και αλλού, στην εποχή βέβαια του ίδιου καινοτόμου κατά πάντα βασιλιά.

ΠΑΙΔΕΙΑ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η παιδεία του Αλεξάνδρου Γ’ (και τα σχετικά μ’ αυτήν) είναι γνωστή. Αλλά και ο πατέρας δεν υπολειπόταν ως προς τον γιο. Όπως παρατηρεί ο Αιλιανός, ο Φίλιππος δεν ήταν καλός μόνο στα πολεμικά πράγματα, αλλά και παιδείαν ανδρειότατα ετίμα και Πλάτωνα δε ετίμησε και Θεόφραστον. Κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, μάλιστα, ο Φίλιππος φέρεται να μαθητεύει, ενόσω ζει όμηρος στη Θήβα, πλάι σ’ έναν Πυθαγόρειο φιλόσοφο.

Μπορεί να θεωρήσουμε, λοιπόν, ότι η κοινωνία της Μακεδονίας, ιδιαίτερα επί Φιλίππου Β’, ήταν αρκετά προηγμένη και πως τα συμπόσια και τα δείπνα οι μουσικοί αγώνες, οι θεατρικές παραστάσεις δεν αποτελούσαν την εξαίρεση αλλά τον κανόνα. Στα πολυπρόσωπα συμπόσια ή δείπνα τους οι Μακεδόνες, άρχοντες ή μη, συζητούσαν, άκουγαν υποκριτές, αοιδούς και μουσικούς και τρωγόπιναν σχεδόν κατά τον συνήθη στους Έλληνες τρόπο. Οι επιδόσεις τους ήταν καλές και στον χορό. Γνωρίζουμε τα ονόματα δύο Μακεδονικών χορών, της Καρπαίας και της Τελεσιάδος.

ΕΝΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΜΕ ΧΙΟΥΜΟΡ

Η πάλη για την ηγεμονία στην Ελλάδα στον 4ο αιώνα π.Χ. μας είναι κυρίως γνωστή, σε αντίθεση προς ό,τι συμβαίνει κατά κανόνα στην ιστορία, από τη σκοπιά του ηττημένου (δηλ. της δημοκρατικής Αθήνας) και όχι από τη σκοπιά του νικητή (δηλ. της μοναρχικής Μακεδονίας).

Το ”παράδοξο” αυτό εξηγείται με το ότι τα ιστορικά έργα που εγράφησαν για τη Μακεδονία και τον νικητή βασιλιά της, Φίλιππο Β’, από Μακεδόνες και άλλους Έλληνες ιστορικούς, εκτός από λίγα αποσπάσματα χάθηκαν, εφόσον στους πέντε αιώνες της Ρωμαιοκρατίας δεν υπήρχε το ενδιαφέρον για τη διάσωσή τους -οι Μακεδόνες ήταν άλλωστε το μόνο Ελληνικό φύλο που προέβαλε επανειλημμένως αντίσταση τους Ρωμαίους- και οι ‘Ελληνες διανοούμενοι των Αυτοκρατορικών χρόνων.

Με την κλασικιστική νοοτροπία της εποχής που προώθησε ο πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αύγουστος, εξιδανίκευαν -και μάλιστα σε αντίθεση προς τη Μακεδονία- την κλασική Ελλάδα και προέβαλλαν ως πρότυπο της ρητορικής παιδείας τον Δημοσθένη. Γι’ αυτό κάθε μαρτυρία που αναφέρεται στην προσωπικότητα του μεγάλου αντιπάλου του και διαφέρει από τη μεροληπτική εικόνα που συνθέτει ο Αθηναίος ρήτορας γι’ αυτόν έχει ιδιαίτερη σημασία.

Από τις μαρτυρίες αυτές παραθέτουμε εδώ εκείνες από τις οποίες προκύπτει το χιούμορ που διέθετε ο Μακεδόνας βασιλιάς, το οποίο αφήνει άλλωστε να εννοηθεί ο ίδιος ο Δημοσθένης -φυσικά με τον δικό του, μεροληπτικό τρόπο- λέγοντας πως ο Φίλιππος έχει συγκεντρώσει γύρω του πολλούς ”ασελγείς θαυματοποιούς”, αλλά και ”μίμους γελοίων και ποιητάς αισχρών ασμάτων”, τα οποία αυτοί γράφουν ”ένεκα του γελασθήναι”, και μάλιστα πως γι’ αυτό τους ”αγαπά”. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο Δημοσθένης, όπως προκύπτει από τους πολιτικούς και δικανικούς λόγους του, δεν είχε χιούμορ.

1. Ψυχαγωγία με ακριβά αστεία που παραγγέλλονται από τη Μακεδονία σε Αθηναίους ”ειδικούς”

Ηγεμόνες, βασιλείς ή τύραννοι, που παραγγέλλουν ποιήματα ή αγάλματα προκειμένου να απαθανατιστούν, είναι γνωστοί από την Αρχαϊκή εποχή (και για τα δύο), ή την Ελληνιστική (για τα τελευταία). Ηγεμόνας όμως που παραγγέλλει αστεία (τα οποία μάλιστα πληρώνει ακριβά) για να ψυχαγωγείται ήταν μόνο ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος. Μοναδικό παράδειγμα είναι βέβαια και οι ειδικοί ”επαγγελματίες” που επινοούσαν τα αστεία – πολίτες της αντίπαλης Αθήνας, προφανώς αδιάφοροι προς την αντιμακεδονική ρητορεία του Δημοσθένη και των ομοϊδεατών του.

Η σχετική μαρτυρία προέρχεται από τον ιστορικό Τηλεφάνη (της Ελληνιστικής ή Αυτοκρατορικής εποχής), συγγραφέα ενός έργου με τον τίτλο ”Περί άστεος” (δηλ. της Αθήνας). ”Στην Αθήνα υπήρχαν πάρα πολλοί τέτοιοι ‘σοφοί” (δηλ. γελωτοποιοί). Στον ναό του Ηρακλή, στον δήμο Διόμεια, συγκεντρώνονταν εξήντα από αυτούς· στην πόλη ήταν γνωστοί με τις φράσεις ”το είπαν οι εξήντα” και ”έρχομαι από τους εξήντα”. Ξεχώριζαν ο Καλλιμέδων, ο Κάραβος και ο Δεινίας, ο Μνασιγείτων και ο Μέναιχμος.

Τόσο μεγάλη φήμη απέκτησαν αυτοί οι χασομέρηδες, ώστε και ο Φίλιππος ο Μακεδόνας, όταν έμαθε μερικά αστεία τους, τους έστειλε ένα τάλαντο, για να γράφουν αστεία ειδικά γι’ αυτόν και να του τα στέλνουν.

2. Ο βασιλιάς που εκτιμά το σκωπτικό ευφυολόγημα ενός αδιάλλακτου πολιτικού αντιπάλου

Ο Αχαιός Αρκαδίων, που μισούσε τον Φίλιππο, έφυγε από την πατρίδα του όταν επικράτησε εκεί η φιλομακεδονική παράταξη. Ήταν γνωστός για την πνευματική ευστροφία του και αναφέρονται πολλές έξυπνες απαντήσεις του. Όταν ήταν στους Δελφούς τον συνάντησε εκεί ο Φίλιππος και (αστειευόμενος) τον ρώτησε ως πού θέλει να πάει. Παραλλάσσοντας ένα στίχο της Οδύσσειας (”να πας ως εκεί όπου δεν ξέρουν τη θάλασσα”), ο Αρκαδίων απάντησε: ”Θα πάω ως εκεί όπου δεν ξέρουν τον Φίλιππο”. Ο Φίλιππος γέλασε, κάλεσε σε δείπνο τον Αρκαδίωνα και έτσι δόθηκε τέλος στην έχθρα.

3. Βασιλική ανεκτικότητα και κυνική ελευθεροστομία (ή αναίδεια)

Την αίσθηση του χιούμορ που διέθετε ο Φίλιππος δείχνει επίσης ένα (παρόμοιο) ανέκδοτο για τη συνάντησή του με τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη: Ο Διογένης συνελήφθη αιχμάλωτος στη μάχη της Χαιρώνειας, προσήχθη στον Φίλιππο και ο βασιλιάς τον ρώτησε ποιος ήταν: ”κατάσκοπος της απληστίας σου” του απάντησε ο φιλόσοφος. ”Θαυμασθείς” για την απάντηση αυτή από τον βασιλιά, όπως γράφει ο Διογένης Λαέρτιος, αφέθηκε ελεύθερος.

4. Η διακριτική παρατηρητικότητα ενός αιχμαλώτου σε μια άκρως προσωπική λεπτομέρεια της εμφάνισης του βασιλιά

Έναν άλλον -άγνωστο- αιχμάλωτο, ο οποίος επρόκειτο μάλιστα να πωληθεί ως δούλος, απελευθερώνει επίσης ο Φίλιππος μετά από μία χρήσιμη υπόδειξη σε περιστατικό που προκαλεί αυτό καθ’ εαυτό, αλλά και για την ανεκτικότητα του βασιλιά, τη θυμηδία: Όταν κάποτε είχαν συλληφθεί πολλοί αιχμάλωτοι, τους πωλούσε, ενώ καθόταν σε μία όχι ευπρεπή στάση, έχοντας σηκώσει τον χιτώνα του· ένας από τους πωλούμενους φώναξε: ”λυπήσου με, Φίλιππε, είμαι φίλος σου από τον πατέρα σου”.

Όταν ο Φίλιππος τον ρώτησε ”πότε έγινες εσύ φίλος, και πώς;” εκείνος απάντησε: ”Θέλω να σου το πω από κοντά”. Και όταν τον έφεραν κοντά, ”κατέβασε” του είπε ”λίγο τη χλαμύδα, διότι όπως κάθεσαι εκθέτεις τον εαυτό σου”. Και ο Φίλιππος ”Αφήστε τον”, είπε ”πράγματι δεν ήξερα πως σκέπτεται σωστά για μένα και είσαι φίλος”.

5. Ο επαγγελματίας κιθαρωδός και ο ερασιτέχνης Φίλιππος

Ο κιθαρωδός που άκουσε σε κάποιο δείπνο από τον βασιλιά ότι έκανε λάθη παίζοντας και είπε πως ήθελε μάλιστα να συζητήσει μαζί του περί μουσικής και πλήκτρων, δεν δίστασε, γνωρίζοντας το χιούμορ και την ανεκτικότητα του Φιλίππου, να του δώσει την απάντηση- ευχή: ”η τύχη να μη σου φερθεί τόσο άσχημα, ώστε να μην έχεις τίποτε άλλο να κάνεις, παρά να μαθαίνεις μουσική και κιθάρα”.

6. Πώς ένα απόρθητο φρούριο γίνεται ευάλωτο

”Τους κατασκόπους που του είπαν ότι το φρούριο που ήθελε να καταλάβει ήταν απόρθητο εντελώς, ρώτησε αν πράγματι ήταν τόσο δύσκολο να καταληφθεί, ώστε ούτε και γάιδαρος που μετέφερε χρυσάφι να μην μπορεί να το πλησιάσει”.

7. Όταν οι “άξεστοι” Μακεδόνες λένε τα πράγματα με το όνομά τους

Στην Όλυνθο, τη μεγάλη πόλη της Χαλκιδικής που κατέλαβε και κατέστρεψε (το 348 π.Χ.) για την εσωτερική ασφάλεια του ίδιου του κράτους του, υπήρχε ένας Μακεδονίζων πολιτικός (Λασθένης) που προφανώς τον διευκόλυνε στην επιχείρηση. Όταν φίλοι του Λασθένη παραπονέθηκαν στον Φίλιππο ότι Μακεδόνες από το στενό περιβάλλον του τους κατηγορούσαν ως προδότες, ο βασιλιάς απάντησε με ειλικρίνεια, αλλά και ειρωνεία, πως οι Μακεδόνες είναι απολίτιστοι και σκληροί διότι λένε τα πράγματα με το όνομά τους ”σκαιούς έφη φύσει και αγροίκους είναι Μακεδόνας την σκάφην σκάφην λέγοντας”.

8. Ο κατά φαντασίαν θεός Ζευς ιατρός Μενεκράτης και ο Φίλιππος

α) Ο ”Θεός” που επικρίνει και ο βασιλιάς που απαντά Αν ο γιατρός Μενεκράτης από τις Συρακούσες μπορούσε πράγματι να θεραπεύει ασθενείς πάσχοντες από επιληψία και λοιπές ”ιερές” νόσους και να πείθει τους θεραπευθέντες να τον ακολουθούν ως ”Θεοί”, εφόσον ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του Δία και συμπεριφερόταν ανάλογα, σύμφωνα με την περιγραφή του στα ανεκδοτολογικού περιεχομένου ”Υπομνήματα” του Ηγησάνδρου από τους Δελφούς (2ος αι. π.Χ.).

Δεν μπορεί να εξακριβωθεί και φαίνεται μάλλον απίθανο· εκείνο που δεν μπορεί επίσης να εξακριβωθεί, φαίνεται όμως πολύ πιθανό, είναι το χιούμορ με το οποίο έβλεπε μία τέτοια περίπτωση ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος, εφόσον διαθέτουμε γι’ αυτό τις άλλες μαρτυρίες που αναφέρθηκαν. Θεωρώντας τον εαυτό του και ”βασιλιά” της Ιατρικής, ο Μενεκράτης συνδέθηκε και με τον Φίλιππο, στον οποίο έγραψε μία επικριτική επιστολή, για να πάρει την απάντηση που παραδίδει επίσης ο Αθήναιος:

”Μενεκράτης Ζευς τον βασιλιά Φίλιππο χαιρετά. Εσύ μεν είσαι βασιλιάς της Μακεδονίας, εγώ δε της Ιατρικής, και εσύ μεν μπορείς τους υγιείς ανθρώπους, όταν θέλεις, να τους εξοντώσεις, εγώ δε τους ασθενείς να σώζω και υγιείς, αν υπακούουν στις εντολές μου, να διατηρώ έτσι ως τα γηρατειά. Γι’ αυτό εσένα μεν περιφρουρούν Μακεδόνες, εμένα δε και αυτοί που θα γεννηθούν. Διότι εγώ ο Ζευς τους δίνω ζωή”. ”Ο Φίλιππος, απαντώντας όπως σε κάποιον που έπασχε ψυχικά, έγραψε: Ο Φίλιππος στον Μενεκράτη εύχεται να είναι υγιής”.

β) Ένα βασιλικό δείπνο για τον κατά φαντασίαν Δία και την ακολουθία του Το περιστατικό που ακολουθεί ενδέχεται να είναι επινοημένο, αναμφίβολα όμως δείχνει την εντύπωση που υπήρχε για το χιούμορ του βασιλιά της Μακεδονίας. Η περιγραφή του Ηγήσανδρου, που παραδίδει ο Αθήναιος, έχει ως εξής:

“Όταν ο Φίλιππος τον εκάλεσε κάποτε σε δείπνο με τους θεούς της ακολουθίας του, τους έβαλε όλους να ξαπλώσουν στη μεσαία κλίνη με μεγαλοπρεπέστατη και ιεροπρεπέστατη διακόσμηση, μπροστά από την οποία τοποθέτησε τράπεζα στην οποία υπήρχε βωμός με προσφορές από κάθε είδος καρπών που παράγει η γη. Και ενώ στους άλλους προσφέρονταν τα φαγώσιμα, στη συντροφιά του Μενεκράτη οι δούλοι πρόσφεραν μόνο θυμιάματα και έκαναν σπονδές. Τότε ο ”Θεός” και η ακολουθία του έφυγαν θυμωμένοι.

9. Η Αντιμακεδονική σάτιρα και Μακεδονική ευτραπελία

α) Η κωμωδία “Φίλιππος” του Μνησιμάχου

Η Μέση Κωμωδία του 4ου αι. π.Χ. ασχολείται, ως γνωστόν, κατά κανόνα με την κοινωνία, όχι με την πολιτική. Στις εξαιρέσεις ανήκει η κωμωδία ”Φίλιππος” του Αθηναίου ποιητή Μνησιμάχου, που χρονολογείται στο διάστημα 345 – 340 π.Χ. Στο απόσπασμα που ακολουθεί περιγράφονται με τις υπερβολές της σάτιρας οι πολεμοχαρείς Μακεδόνες της εποχής, συγχρόνως όμως διαφαίνεται και η εντύπωση που προκαλούσαν η οργάνωση και μαχητικότητα του μακεδονικού στρατού – έργο, ως γνωστόν, του Φιλίππου.

”Ξέρεις άρα εσύ/ ότι με άνδρες έχεις να πολεμάς, εμάς,/ που ξίφη για δείπνο τρώμε κοφτερά,/ και δαδιά αναμμένα καταπίνουμε;/ αμέσως κατόπιν ο δούλος θα μας φέρει/ μετά το δείπνο, για τρωγάλια [ξηρούς καρπούς]/ ακίδες βελών κρητικές,/ σαν νάτανε ρεβίθια, και σπασμένα κομμάτια/ μικρών δοράτων· ασπίδες και θώρακες/ έχουμε για προσκεφάλια, στα πόδια μας σφενδόνες/ και τόξα έχουμε, και με καταπέλτες έχουμε στεφανωθεί”.

β) Η ”αηδία” του ”Αττικισμού” και η ”ευτραπελία” του ”Ελληνισμού” κατά τον Μακεδόνα ποιητή Ποσείδιππο Ο Μακεδόνας ποιητής της Νέας Κωμωδίας Ποσείδιππος (από την Κασσάνδρεια της Χαλκιδικής) έγραψε και παρουσίασε τα έργα του (30, από αυτά είναι γνωστοί 18 τίτλοι και έχουν σωθεί 45 αποσπάσματα) στην Αθήνα, στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα.

Σε άγνωστη κωμωδία του επικρίνει τους Αθηναίους της εποχής του για την υπεροψία που είχαν για τη δική τους (αττική) διάλεκτο, αντιπαραθέτοντας σε αυτήν την πραγματικότητα της μίας ενιαίας ελληνικής γλώσσας ή, όπως ο ίδιος γράφει, την ακαμψία της υπερφίαλης επιτήδευσης στην ευλυγισία και άνεση της πηγαίας γλωσσικής έκφρασης. Η κριτική, με την οξύτητα που προφανώς τη διακρίνει, έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία και ως έκφραση της (ελληνικής) εθνικής συνείδησης από έναν Μακεδόνα, και γίνεται κατανοητή αν συνδεθεί με τη μακεδονική επιρροή στη νότια Ελλάδα, και μάλιστα την πολιτική του Αντιγόνου Γονατά.

”Η Ελλάδα είναι μία, οι πόλεις της περισσότερες./ Αλλά εσύ αττικίζεις, σε όποια λέξη δική σου/ και να πεις· εμείς όμως Έλληνες όντας, μιλάμε (απλώς) Ελληνικά./ Γιατί καταγίνεσαι (σχολαστικά) με συλλαβές και γράμματα/ και χαλάς το χιούμορ με την κακογουστιά;”.

ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β’

Το επόμενο έτος (356 π.Χ.) φτάνουν τα νέα ότι Ιλλυριοί, Παίονες και Οδρύσες συνασπίζονται εναντίον του, αλλά εκείνος αρχίζει την πολιορκία της Ποτίδαιας, αφήνοντας στον Παρμενίωνα την καθυπόταξη των Ιλλυριών του Γράβου. Λίγο πριν από τη γέννηση του Αλεξάνδρου καταλαμβάνει τις Κρηνίδες, απωθώντας τον Θράκα βασιλιά Κετρίπορι, ενώ στον εναντίον του συνασπισμό προσχωρούν και οι Αθηναίοι. Και όταν ο Παρμενίων συντρίβει τους Ιλλυριούς, ο ίδιος ο Φίλιππος κυριεύει την Ποτίδαια.

Αμέσως ύστερα, ξεκινά ουσιαστικά τον ιερό πόλεμο και νικά κοντά στους Δελφούς τους Φωκείς, οι οποίοι είχαν καταλάβει την άνοιξη το ιερό του Απόλλωνος. Το επόμενο έτος, άνοιξη του 355 π.Χ., εισβάλλει στην Παιονία, ο ηττημένος βασιλιάς της οποίας Λύππειος γίνεται υποτελής του. Το καλοκαίρι τον βρίσκει στη Θεσσαλία και στη συνέχεια προωθείται στους Δελφούς, όπου οι Αμφικτύονες κηρύσσουν επίσημα τον ιερό πόλεμο εναντίον των Φωκέων. Λίγο αργότερα, προσβάλλει τη Μεθώνη, την οποία ωστόσο καταλαμβάνει την άνοιξη (το νωρίτερο) ή το καλοκαίρι του 354 π.Χ.

Αμέσως κατόπιν έρχεται στη Φωκίδα, ενώ στις αρχές του 353 π.Χ. συμμαχεί με τους Βοιωτούς. Ταυτόχρονα, ο Θηβαίος φίλος της νεότητός του Παμμένης περνά από τη Μακεδονία με Βοιωτικά στρατεύματα, με τα οποία διεκπεραιώνεται στην Ασία, για να βοηθήσει τον επαναστάτη Σατράπη Αρτάβαζο. Αλλά και ο ίδιος ο Φίλιππος έρχεται στη Θράκη ως συνοδός του φίλου του (για να του εξασφαλίσει την ελεύθερη δίοδο). Το θέρος και το φθινόπωρο του 353 π.Χ. ο βασιλιάς της Μακεδονίας βρίσκεται στη Θεσσαλία, όπου έρχεται ξανά την άνοιξη του 352 π.Χ.

Εκεί έχει φτάσει στο μεταξύ και ο Ονόμαρχος, ο ηγέτης των Φωκέων, ο οποίος εισέβαλε προηγουμένως στη Βοιωτία. Στη μάχη του Κροκίου πεδίου, ανάμεσα στην Άλο και τη Φθιωτική Θήβα, οι δυνάμεις του Ονόμαρχου υπέστησαν συντριπτική ήττα (σκοτώθηκαν έξι χιλιάδες Φωκείς και αιχμαλωτίστηκαν τρεις χιλιάδες). Ο νικητής Φίλιππος καταλαμβάνει αμέσως έπειτα τις Φέρες (ο Λυκόφρων, τύραννος της εν λόγω πόλης, ήταν σύμμαχος του Ονομάρχου) και τις Παγασές.

Ο Φίλιππος, ταγός των Θεσσαλών πλέον, παντρεύεται τη Φεραία Νικησίπολι. Στα τέλη του θέρους φθάνει έξω από τις Θερμοπύλες. Αργότερα, στρέφεται προς τον βορρά και προελαύνει ως τη Θρακική Χερσόνησο, απειλώντας τα εδάφη του Θρακός Κερσοβλέπτη. Αρρωσταίνει όμως στο Ηραίον τείχος και επιστρέφει εξ ανάγκης στη Μακεδονία.

Κατάληψη Ολύνθου, Α’ Φιλιππικός

Στις αρχές του 351 π.Χ. εισβάλλει στη Χαλκιδική, απειλώντας ουσιαστικά την Όλυνθο. Κατόπιν έρχεται στην Ήπειρο (με στόχο τώρα τον Αρρύβα), ενώ οι Παραυαίοι αποσπώνται από την Ήπειρο και προσαρτώνται στη Μακεδονία. Ταυτόχρονα, ο Αλέξανδρος ο Μολοσσός, νεότερος αδερφός της Ολυμπιάδος, συνοδεύει τον Φίλιππο στην Πέλλα, όπου και ζει στο εξής. Στην Αθήνα, ο Δημοσθένης εκφωνεί τον Α’ Φιλιππικό του. Τον χειμώνα του επομένου έτους οι ετεροθαλείς αδελφοί του Φιλίππου Αρριδαίος και Μενέλαος προσκαλούνται στην Όλυνθο.

Το 349 π.Χ. το κοινό των Χαλκιδέων συμμαχεί με την Αθήνα και σχεδόν αμέσως ο Φίλιππος εισβάλλει (μέσα του θέρους) στη Χαλκιδική, απαιτώντας να του παραδοθούν οι Αρριδαίος και Μενέλαος. Οι περισσότερες μικρότερες πόλεις – μέλη του κοινού των Χαλκιδέων παραδίδονται στη διάθεσή του εκτός από μια, που δεν άνοιξε τις πύλες της στον μακεδονικό στρατό και κατεσκάφη. Η Όλυνθος απομονώνεται. Τον επόμενο χρόνο καταλαμβάνεται η Τορώνη, σημαντική πόλη του κοινού των Χαλκιδέων, καθώς και η Μηκύβερνα, λιμένας της Ολύνθου.

Στις αρχές του καλοκαιριού, ο Φίλιππος βρίσκεται μπροστά στην Όλυνθο. Η πόλη πέφτει στα χέρια του, μόλις αρχίζει το φθινόπωρο, και ο βασιλιάς της Μακεδονίας υποδουλώνει τους κατοίκους της. Στο μεταξύ, οι Αθηναίοι προσπαθούν να σχηματίσουν έναν αντιμακεδονικό συνασπισμό.

Αμφικτυονικό Συνέδριο – Β’ Φιλιππικός – Δίκη Αισχύνη

Στις αρχές του 347 π.Χ. οι Φωκείς καθαιρούν τον ηγέτη τους Φάλαικο (τον αντικαθιστούν με τρεις στρατηγούς, που αποφασίζουν να παραδώσουν τις Θερμοπύλες στους Αθηναίους), ο οποίος Φάλαικος ωστόσο επανέρχεται πραξικοπηματικά στην εξουσία μετά λίγους μήνες. Το 346 π.Χ. (αρχές του έτους) καταφθάνει στην Πέλλα Αθηναϊκή πρεσβεία. Αργότερα, ο Φίλιππος κινείται εναντίον του Κερσοβλέπτη και καταλαμβάνει το Ιερόν όρος, κι ενώ ακόμη εκείνος λείπει στη Θράκη, καταφθάνει δεύτερη Αθηναϊκή πρεσβεία στην Πέλλα (με προτάσεις ειρήνευσης).

Ο βασιλιάς της Μακεδονίας χρειάζεται επειγόντως την ειρήνη, για να βάλει ένα τέρμα στον ιερό πόλεμο κατ’ απαίτηση των Θεσσαλών. Μετά τις νίκες του στον βορρά, ο Φίλιππος επιστρέφει, η ειρήνη είναι πια γεγονός και στα τέλη του θέρους βρίσκεται στις Θερμοπύλες, κι ο Φάλαικος του τις παραδίδει. Κατόπιν έρχεται στους Δελφούς, συμμετέχει στο Αμφικτυονικό συνέδριο (στο οποίο αποφασίζεται η επιβολή προστίμου στους Φωκείς) και προεδρεύει στα Πύθια. Το 345 π.Χ. εκστρατεύει στην Ιλλυρία εναντίον των Αρδιέων. Τον επόμενο χρόνο στη Θεσσαλία διευθετεί προβλήματα που ανέκυψαν με τις Φέρες.

Ταυτόχρονα, ενισχύει το Άργος και τη Μεσσήνη, ενώ στη Σπάρτη καταφθάνει ο Δημοσθένης ως πρέσβης των Αθηναίων (θέρος). Το φθινόπωρο, Φίλιππος, Άργος και Μεσσήνη στέλνουν πρέσβεις τους στην Αθήνα. Ο Δημοσθένης εκφωνεί τον Β’ Φιλιππικό του στην εκκλησία του δήμου. Τον χειμώνα (344 / 3 π.Χ.) Περσική πρεσβεία στην Αθήνα, αλλά και στη Θήβα, το Άργος και τη Σπάρτη. Την άνοιξη του 343 π.Χ. αθηναϊκή πρεσβεία στον Φίλιππο, ωστόσο το φθινόπωρο δικάζεται ο Αισχίνης στην Αθήνα.

Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΕΠΙ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ

Πιστεύετε πως ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ θα μπορούσε να μας είναι ”χρήσιμος” στις μέρες μας; Αν αυτά που λέμε, γυρνώντας πίσω και κοιτώντας την ιστορία, δεν έχουν λόγο στη διαμόρφωση της ζωής μας σήμερα, τότε αυτό αποτελεί μια διαδικασία κενή νοήματος. Ο Φίλιππος Β’ ήταν μια πολιτική ιδιοφυΐα, αφού μπορεί ακόμη να μας διδάσκει πολιτικές πρακτικές που επιλύουν σημερινά προβλήματα. Όπως για παράδειγμα και την παρούσα οικονομική κρίση;

Η μετατροπή μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης από χρηματοπιστωτική σε νομισματική αντανακλά μια επαναλαμβανόμενη ιστορικότητα με μεγάλο βάθος χρόνου. Ο Φίλιππος Β’, έχοντας ενώσει όλους τους Έλληνες υπό την ηγεμονία του, είχε ευρεία οράματα προς Ασία αλλά και προς Ευρώπη και Βαλκανική ενδοχώρα. Μέσα από την οικονομική κρίση που δημιούργησαν κυρίως η συγκρότηση ισχυρού στρατού και οι εκστρατείες του (το εκστρατευτικό σώμα των 10.000 υπό τον Παρμενίωνα που διαπεραιώθηκε στη Mικρά Aσία κ.ά.), υπερδιόγκωσε το χρέος του.

Δημιούργησε δηλαδή υψηλό οικονομικό χρέος, το οποίο, όταν τον διαδέχθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος, ήταν διογκωμένο κατά 500 τάλαντα. Μια κρίση χρέους δηλαδή… Ακριβώς. Η κρίση χρέους, λοιπόν, όπως θα λέγαμε σήμερα, μαζί με την παράλληλη ανάγκη χρηματοδότησης μιας μελλοντικής εκστρατείας, απετέλεσαν τον έναν παράγοντα δημιουργίας του διμεταλλισμού, δηλαδή της κυκλοφορίας στην αγορά χρυσών και αργυρών νομισμάτων. Ιστορικά αυτός που εφάρμοσε πρώτος τον διμεταλλισμό ήταν ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος, στο τελευταίο τέταρτο του 6ου αι.

Νομίσματα όμως από τα μέταλλα αυτά χρησιμοποίησαν και οι Πέρσες βασιλείς, αλλά σε ισοτιμίες αναντίστοιχες με την πραγματικότητα των αγορών και με σαφώς χρονική πληθωριστική πορεία. Η καινοτομία του Φιλίππου αναφέρεται στην καθιέρωση ενός πλέγματος ισοτιμιών ευθέως ανταγωνιστικών μέσα στην Περσική Αυτοκρατορία. Ο πιο ουσιώδης όμως λόγος, ο οποίος φανερώνει και την πολιτική ιδιοφυΐα του Φιλίππου Β’, είναι η αντιμετώπιση της οικονομικής δεσποτείας των Περσών στη Μικρά Ασία. Οι χρυσοί Περσικοί Δαρεικοί ήταν το απόλυτα κυρίαρχο νόμισμα της Περσικής Αυτοκρατορίας.

Ο Φίλιππος, θέλοντας να καταλύσει την Περσική κυριαρχία, αντιλαμβάνεται ότι πρώτα πρέπει να καταλύσει την οικονομική κυριαρχία των Περσών, και έτσι αποφασίζει να διεξαγάγει τον πρώτο στην ιστορία νομισματικό πόλεμο, επενδύοντας στην παρεμβατική νομισματική πολιτική των κυλιόμενων ισοτιμιών. Με ποιον τρόπο έγινε αυτό; Στις Ελληνικές πόλεις τα νομίσματα ήταν αργυρά. Με τα αργυρά νομίσματα ήταν εγκλωβισμένος στα υφιστάμενα όρια εξουσίας του. Γι’ αυτό αποφάσισε να κόψει χρυσά νομίσματα, εν παραλλήλω βεβαίως με τα αργυρά, εισάγοντας έτσι τον διμεταλλισμό.

Σ’ αυτή του την ενέργεια υποστηρίχτηκε από την ύπαρξη των πολύ μεγάλων ποσοτήτων χρυσού που προέκυψαν από την κατάκτηση των μεταλλείων χρυσού του Παγγαίου, αλλά και της Αμφίπολης, των Φιλίππων και του Δαμαστίου. Oι Φιλιππικές κοπές γίνονταν με αναλογία χρυσού – αργύρου 1:12,5. Στην Περσία η σχέση ήταν 1:13,5.

Η αναλογία των Φιλιππικών, η οποία επί Μεγάλου Αλεξάνδρου έφτασε στο 1:10, γινόταν με τη μεγαλύτερη δυνατή προσέγγιση στην αγοραία σχέση ισοτιμίας, γιατί στόχος ήταν η ανταγωνιστικότητα των νομισμάτων στο επίπεδο της αγοράς – και εκεί οι Φιλιππικοί κυριάρχησαν των Δαρεικών επιτυγχάνοντας έτσι το πρώτο ουσιώδες πλήγμα στην κυριαρχία των Περσών. Ο Φίλιππος εφάρμοσε με απόλυτη επιτυχία το στρατηγικό τρίπτυχο ”νομισματική κυριαρχία, οικονομική κυριαρχία, πολιτική κυριαρχία”, ανοίγοντας με τον τρόπο αυτό τον δρόμο για την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τη δημιουργία της μεγαλύτερης Αυτοκρατορίας στην ιστορία.

Τα χρυσά νομίσματα του Φιλίππου διαδόθηκαν ευρέως στον χώρο της Βαλκανικής και της Μικράς Ασίας και έγιναν περιζήτητα, λόγω της καθαρότητας και της μεγάλης αξίας του μετάλλου τους, ακόμα και σε λαούς που δεν ήταν εξοικειωμένοι με τη χρήση του χρήματος. Χωρίς να καταργήσει λοιπόν την κυκλοφορία των αργυρών νομισμάτων θεσμοθέτησε, όπως είπαμε και πιο πάνω, την εν παραλλήλω κυκλοφορία των δύο νομισμάτων, απλώνοντας έτσι τη νομισματική του ισχύ σε Ευρώπη και Ασία, καθορίζοντας πλέον ένα σύνθετο πλέγμα ισοτιμιών το οποίο υπάκουε στην αντικειμενική πραγματικότητα των αγορών.

Με τον τρόπο αυτό είχε όλη την προοπτική επιβολής του σε βάθος χρόνου. Έτσι στον ελλαδικό χώρο, στην ενδοχώρα των Bαλκανίων και μέσω αυτών στην Kεντρική Eυρώπη οι στατήρες του Φιλίππου κυριάρχησαν ως κοινό νόμισμα. Πώς εκμεταλλεύτηκε ο Μέγας Αλέξανδρος τη διαμορφωθείσα από τον πατέρα του κατάσταση; Ο Μέγας Αλέξανδρος και ακολούθως οι επίγονοι εδραίωσαν την ελληνιστική νομισματική παγκοσμιοποίηση.

Ο Μέγας Αλέξανδρος οργανώνει τη νομισματοκοπία του σε όλη την Αυτοκρατορία του, ιδρύοντας πάνω από τριάντα νομισματοκοπεία και θέτοντας σε κυκλοφορία τεράστιες ποσότητες νομισμάτων, αξιοποιώντας και τις τεράστιες ποσότητες χρυσού και αργύρου που είχε βρει στα Περσικά θησαυροφυλάκια. Δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο νομισματικό σύστημα και ένα σύστημα άσκησης νομισματικής πολιτικής ενιαίο στην επικράτειά του, το οποίο -πέραν της άσκησης οικονομικής πολιτικής συναλλαγής- στόχευε και συνέβαλλε στην πολιτιστική ομογενοποίηση της Αυτοκρατορίας.

Κύριο γνώρισμά της ήταν η πολιτική κυλιόμενων ισοτιμιών, που εγκαθίδρυσε ο πατέρας του, και η αντιστοίχιση του νομίσματος με την πραγματική αγοραστική δύναμη που εκπροσωπούσε το νόμισμα – και φυσικά αυτό ήταν από τα βασικά χαρακτηριστικά του βάθους χρόνου της οικονομικής ζωής της αυτοκρατορίας. Σήμερα όμως η έκδοση νομίσματος εξαρτάται και από άλλα δεδομένα.

Σαν συμπέρασμα για τη νομισματική πολιτική που μας διδάσκει ο Φίλιππος θα μπορούσαμε να πούμε πως όταν οι οικονομικές και νομισματικές πολιτικές έχουν μέτρο τον άνθρωπο και την πραγματικότητα των αγορών, είναι μια καλή βάση για να κτίζονται αυτοκρατορίες. Το αντίθετο είναι ιδανική συνθήκη για την κατάρρευση Αυτοκρατοριών.

Στα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου Β΄, οι δραστηριότητες των Θρακών βασιλέων αποτελούσαν μόνιμη πηγή ανησυχίας και δημιουργούσαν προβλήματα στα βόρεια σύνορα του Μακεδονικού κράτους. Ο Φίλιππος υποχρεώθηκε επανειλημμένως από τις περιστάσεις να εμπλακεί στις υποθέσεις της Θράκης. Όταν ο Φίλιππος κατέλαβε την Αμφίπολη (357 π.Χ) στον κάτω ρου του Στρυμόνα, οι Θράκες με επικεφαλής κάποιον Κετρίπορι, άρχισαν να επιτίθενται εναντίον Ελληνικών πόλεων της πεδιάδας του Δάτου.Μία από αυτές, οι Κρηνίδες, ζήτησε προστασία από τον Φίλιππο, ο οποίος ανταποκρίθηκε άμεσα, θέτοντας τέρμα στις θρακικές επιδρομές, και προσάρτησε την περιοχή το 356 π.Χ. Ο Φίλιππος διείδε την στρατηγική και οικονομική σημασία των Κρηνίδων. Αφού τις κατέλαβε, αύξησε τον πληθυσμό της με Μακεδόνες αποίκους και της έδωσε το όνομά του. Έτσι δημιουργήθηκε η Μακεδονική πόλη Φίλιπποι. Η πόλη περιβλήθηκε από ένα μεγάλο και ισχυρό τείχος και εκοσμήθει με ένα θέατρο από τα καλύτερα της Αρχαίας Ελλάδας.

Η πόλη των Φιλίππων αναδείχθηκε πρώτιστη βασιλική αποικία και η προσάρτησή της αποτέλεσε ένα σταθερό βήμα προς την πραγματοποίηση της επέκτασης της Μακεδονίας από τον Στρυμόνα έως τον Νέστο. Ταυτόχρονα ο Φίλιππος άρχισε να εκμεταλλεύεται εντατικά τα χρυσωρυχεία που είχαν το όνομα «άσυλα», ίσως γιατί όπως υπέθεσε ο Γάλλος αρχαιολόγος Heuzey, όσοι εγκληματίες ή φυγάδες σκλάβοι έρχονταν εδώ, έβρισκαν ασυλία, δουλεύοντας στα χρυσωρυχεία. Ο Ηρόδοτος, ονομάζει τα χρυσωρυχεία Συλέος Πεδίον και Σκαπτή ύλη – και αποδίδει στα χρυσωρυχεία μια πρόσοδο ανώτερη από 1000 τάλαντα το χρόνο.

Στους Φιλίππους εγκαταστάθηκε το βασιλικό νομισματοκοπείο, όπου κόπηκε το περίφημο νόμισμα. Ο Φίλιππος επιθυμώντας την αύξηση του πληθυσμού εξασφάλισε νέες καλλιεργήσιμες γαίες πραγματοποιώντας αρδευτικά, αποξηραντικά και εκχερσωτικά έργα, ενώ μία σειρά φρουρίων στη Θράκη εξασφάλισε τον έλεγχο της περιοχής. Η χρηματοδότησή τους καλύφθηκε από τα έσοδα που προέρχονταν από την εκμετάλλευση των μεταλλείων του Παγγαίου κοντά στην Αμφίπολη, των Φιλίππων και του Δαμαστίου στην περιοχή της λίμνης Οχρίδας.

Ο Θεόφραστος που γνώριζε καλά την περιοχή των Φιλίππων, μας πληροφορεί πως τον 4ο αιώνα π.Χ, με την εγκατάσταση των Μακεδόνων αποίκων, εκτελείται ένα τεράστιο πλουτοπαραγωγικό έργο. Αποξηράνθηκε ένα μεγάλο μέρος της πεδιάδας που ως τότε ήταν σκεπασμένη με νερά και έλη. Το αποξηραντικό έργο που επιτεύχθηκε είχε και σαν αποτέλεσμα την καλυτέρευση του κλίματος της περιοχής. Με τον χρυσό της περιοχής στη δίαθεσή του μπορούσε να ελπίζει στην ευόδωση και των άλλων σχεδίων του.

Με την ενσωμάτωση των Παιώνων και των Αγριάνων στο στρατό απέκτησε καλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό και σχημάτισε νέες μονάδες. Πλαισίωσε τη φάλαγγα των σκληροτράχηλων αγροτών του με τους εκπληκτικούς ακοντιστές από την Αγριανία που αργότερα θα γίνονταν περιώνυμοι στις εκστρατείες του γιου του Αλεξάνδρου. Έδωσε επίσης μάτια κι αυτιά στο στρατό του με τη χρήση ελαφρών ιππέων από την Παιονία και τη Θράκη. Οι ιππείς αυτοί ονομάστηκαν πρόδρομοι γιατί προηγούντο του στρατού σε αποστολές ανίχνευσης και συλλογής πληροφοριών. Κύριος εξοπλισμός τους ήταν ακόντια για καταδρομικές επιχειρήσεις.

Υπάρχει όμως μία τοιχογραφία που παριστά έναν τέτοιο ιππέα να εφορμά και να λογχίζει τον εχθρό κρατώντας τη λόγχη του και με τα δύό χέρια. Αυτό μας πληροφορεί ότι υπό κατάλληλες συνθήκες ο σχηματισμός μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και σαν ιππικό εφόδου. Επιπλέον σχημάτισε και μηχανικό (μηχανοποιοί) με σύγχρονα πολιορκητικά μηχανήματα (καταπέλτες, χελώνες κ.α.) που θα του έδινε σημαντικό πλεονέκτημα στις συγκρούσεις που θα ακολουθούσαν.

Οδεύοντας προς το Νότο

Λίγο πριν ο Φίλιππος υποτάξει τους Παίονες, ο βασιλιάς Αρταξέρξης Β’ της Περσίας πέθανε και τον διεδέχθει ο γιος του Αρταξέρξης Γ’ Ωχος, ένας δυναμικός άντρας του οποίου ο κύριος στόχος ήταν να ανακαταληφθεί η Αίγυπτος. Για να επιτύχει αυτό, έπρεπε να ελέγξει τη θάλασσα, και επομένως έπρεπε να λάβει μέτρα ενάντια στην Αθήνα, η οποία είχε ένα ναυτικό και είχε υποστηρίξει την Αίγυπτο σε πολλές περιπτώσεις. Ο σατράπης της Καρίας, Mαύσωλος, όμως κατάφερε να προκαλέσει μια επανάσταση μεταξύ των συμμάχων της Αθήνας. Αυτό ήταν η αρχή του «Κοινωνικού Πολέμου» (357 – 355 π,Χ.).Αμέσως, ο Φίλιππος (που είχε δεχτεί πιθανώς τα χρήματα από το βασιλιά της Περσίας αλλά δεν χρειαζόταν και μεγάλη ενθάρρυνση ) κατέλαβε τη Αμφίπολη και ήρθε για πρώτη φορά σε σύγκρουση με τα συμφέροντα των Αθηνών. Οι κάτοικοι της πόλης δεν επλήγησαν ιδιαίτερα, αν και ο Μακεδόνας βασιλιάς διέταξε να εξοριστούν κάποιοι και τοποθέτησε φρουρά στην πόλη. Υποσχέθηκε όμως να παραχωρήσει τη νέα κατάκτησή του εάν οι Αθηναίοι του έδιναν Πύδνα, ένα σημαντικό λιμένα. Οι Αθηναίοι δέχτηκαν την προσφορά, αλλά όταν ο Φίλιππος κατάλαβε ότι δεν ήταν σε θέση να διεξάγουν δύο πολέμους συγχρόνως, αποφάσισε να κρατήσει και τις δύο πόλεις.

Από τώρα και στο εξής, ο καθένας στην Ελλάδα κατάλαβε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία, οι Μακεδόνες ήταν ενωμένοι, είχαν χρήματα και στρατό μαζί με έναν ικανό ηγέτη. Ο Φίλιππος B’ είχε μεγάλες πολιτικές φιλοδοξίες που μπορούν να συγκριθούν με τις αντίστοιχες του Δημοσθένη. Ο Φίλιππο ήθελε να γίνει Στρατηγός Αυτοκράτωρ των Ελλήνων και να επιτεθεί στους Πέρσες. Έτσι αποφάσισε να κάνει ριζικές αλλαγές στη διοίκηση της Μακεδονίας, αλλαγές για τις οποίες είχε θέσει βάσεις ο Αρχέλαος.

Κρατούσε τα παιδιά των ευγενών στο «Σώμα των Βασιλικών Παιδων» όπου μορφώνονταν και εξασφάλιζαν την πίστη των οικογενειών τους Διέθετε πλέον ευρύ κύκλο έμπειρων ανθρώπων και φιλόδοξων ταλαντούχων νέων, απ’ όπου ξεπήδησε η νέα ηγεσία. Επόμενος στόχος του ήταν να επιβληθεί στο «Κοινόν των Χαλκιδέων» που πρωτοστατούσε η Όλυνθος. Την περίοδο της Θηβαϊκής ηγεμονίας, η Όλυνθος έρχεται και πάλι σε ρήξη με την Αθήνα (368 – 358 π.Χ.) για την περιοχή της Αμφίπολης. Από το γεγονός αυτό προσπαθεί να επωφεληθεί ο Φίλιππος Β’.

Στην αρχή της προσφέρει ως αντίδωρο για την φιλική της στάση την Ποτίδαια και την περιοχή της Ανθεμούντος. Η συμμαχία, ωστόσο, της Ολύνθου με το Φίλιππο δε θα διαρκέσει για πολύ, καθώς αντιτίθεται στα σχέδια του. Η πόλη γίνεται γνωστή από τους πύρινους Φιλιππικούς λόγους του Δημοσθένη στην Αθήνα, ο οποίος δεν πετυχαίνει την αποστολή βοήθειας. Το 348 π.Χ. ο Φίλιππος ισοπεδώνει την πόλη και πουλάει τους κατοίκους της ως δούλους και επιβάλει στους Αθηναίους τη Φιλοκράτειο Ειρήνη. Ο δρόμος για το Νότο ήταν πλέον ανοιχτός.

Ο Φίλιππος αρχικά προσπάθησε να πείσει τους Νοτιοέλληνες με τη δύναμη της διπλωματίας για ένωση και κοινή εκστρατεία κατά των Περσών με κυριότερο σύμμαχο ως το 338 π.Χ. τη Θήβα, αλλά και με υπολογίσιμους αντιπάλους την Αθήνα και τη Σπάρτη. Ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος όμως, μολονότι είχε επίγνωση του κοινού αίματος και της κοινής φυλής, ποτέ δεν ενώθηκε σ’ ένα ενιαίο κράτος, έτσι ώστε να φαίνεται αφύσικο το σχέδιο του Φιλίππου.

Από την άλλη μεριά όμως οι συνεχείς κατά τα τελευταία χρόνια πόλεμοι μεταξύ των μεγάλων Ελληνικών πόλεων είχαν ως αποτέλεσμα τη σοβαρή εξασθένηση του Ελληνικού μεγαλείου, έτσι ώστε να φαίνεται σκόπιμη και ευκταία η συνένωσή τους κάτω από μια ισχυρή Ελληνική δύναμη. Οι απόψεις αυτές δίχασαν την αθηναϊκή κοινή γνώμη στους ”Φιλιππίζοντες”, όπως ονομάστηκαν οι Αισχίνης, Ισοκράτης, Δημάδης και Εύβουλος, και τους ”αντί- Φιλιππίζοντες”, με αρχηγό το μεγάλο ρήτορα Δημοσθένη, που θεωρούσαν χρέος τους εθνικό να μην αφήσουν να υποδουλωθεί η Ελλάδα στο ”βάρβαρο” Φίλιππο.

Αφορμή για τις επεμβάσεις του Φιλίππου στο Νότο υπήρξε η πρόσκληση των Θεσσαλών να λάβει μέρος στον ”Ιερό πόλεμο” εναντίον των συμμάχων των Αθηναίων Φωκαέων. Η μόνη φορά που αντιμετώπισε πρόβλημα ήταν όταν οι Φωκείς χρησιμοποίησαν καταπέλτες σαν υποστήριξη πυροβολικού και συνέτριψαν τη φάλαγγα. Ο Φίλιππος όμως ήταν ακλόνητος.

Ανασυγκρότησε το στρατό του και κατάφερε να τους νικήσει το στρατό της Φωκίδας και του τυράννου των Φερρών, στη μάχη του Κρόκιου Πεδίου το 352 π.Χ. πετυχαίνοντας παράλληλα άλλες δύο νίκες στο διπλωματικό πεδίο: την υποταγή της Θεσσαλίας στη Μακεδονία (άρα και την ένταξη του περίφημου θεσσαλικού ιππικού στο στρατό του) και την αποδοχή της Μακεδονίας ως μέλους του Αμφικτιονικού Συνεδρίου των Δελφών, προβάλλοντας έτσι την Μακεδονία ως πρωταγωνιστική δύναμη σταθερότητας στα Ελληνικά πράγματα.

Ύστερα, με το συνέδριο της Κορίνθου, ένωσε τους Έλληνες και πολιτικά, εκτός από τη Σπάρτη, που επέλεξε την απομόνωση και τη συνεχή αντιπαράθεση με τους Μακεδόνες, και την ουδέτερη Κρήτη. Ήδη όμως, από το 345 π.Χ. η αντιφιλιππική παράταξη του Δημοσθένη άρχισε να κερδίζει έδαφος στην εκκλησία του Δήμου. Αναδιοργανώθηκε ο Αθηναϊκός στόλος και συγκροτήθηκαν ισχυρές συμμαχίες με άλλες πόλεις. Έτσι όταν ο Φίλιππος ενώ βρισκόταν στο Βόσπορο, πολιόρκησε το Βυζάντιο (340 π.Χ.) κόβοντας τον επισιτισμό των Αθηναίων, αντιμετώπισε τον Αθηναϊκό στόλο και αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία και αν γυρίσει στη Μακεδονία.

Ο Νότος τον ενδιέφερε περισσότερο τώρα, που τα βορειοανατολικά σύνορα του κράτους του είχαν φτάσει στον Εύξεινο και τον Ίστρο. Με πρόφαση λοιπόν την αμφικτιονική δίκη της Άμφισσας στους Δελφούς για ιεροσυλία, επενέβη για τρίτη φορά στον ”Ιερό Πόλεμο” και κυρίεψε την Ελάτεια (339 π.Χ.). Τώρα πια ο κίνδυνος για την Αθήνα ήταν άμεσος. Τρομοκρατημένος ο Δημοσθένης πήγε ο ίδιος στη Θήβα και πέτυχε να εξασφαλίσει τη συμμαχία της για την αναχαίτιση του κοινού εχθρού.

Όμως Φίλιππος , αφού κυρίεψε τα στενά του Μπράλου και την Άμφισσα , κατατρόπωσε τους δύο μεγάλους στρατούς στην περίφημη μάχη της Χαιρώνειας τον Αύγουστος του 338 π.Χ. Εκείνη τη μέρα ο 18χρονος Αλέξανδρος, που διοικούσε το Μακεδονικό ιππικό, εξολόθρευσε τον Ιερό λόχο των Θηβαίων και οι φαλαγγίτες επκράτησαν των οπλιτών.

Θρίαμβος και Τραγωδία

Μετά τη Χαιρώνεια ο Φίλιππος έγινε ο αποκλειστικός κύριος των πολιτικών πραγμάτων στην Ελλάδα και ένωσε όλους τους Έλληνες σ’ ένα είδος ομοσπονδίας με κοινό διοικητικό όργανο το ”Συνέδριο των Ελλήνων” που έδρευε στην Κόρινθο και είχε σκοπό έναν πανελλήνιο πόλεμο κατά των προαιωνίων εχθρών της φυλής. Αυτό που μισό αιώνα τώρα λαχταρούσε ο Ισοκράτης γινόταν πραγματικότητα αλλά εμποδιζόταν απο τις Μακεδονικές δυναστικές έριδες. O Φίλιππος, έχοντας διώξει την Ολυμπιάδα, παντρεύτηκε την Κλεοπάτρα, ανιψιά του Αττάλου.

Στο γαμήλιο γλέντι ο Άτταλος εύχεται στο ζευγάρι να αποκτήσει γρήγορα ένα νόμιμο διάδοχο (αποκαλώντας έμμεσα τον Αλέξανδρο νόθο). Ο Αλέξανδρος άδειασε το ποτήρι του στα μούτρα του Αττάλου και ξέσπασε ένας φοβερός καυγάς. Ο Φίλιππος, μεθυσμένος, τραβά το ξίφος του αλλά σκοντάφτει και πέφτει κάτω. Ο Αλέξανδρος σχολιάζει ”δείτε τον άνθρωπο που θέλει να περάσει στην Ασία και δεν μπορεί να περάσει πάνω από ένα τραπέζι”. Ο Αλέξανδρος και η Ολυμπιάδα καταφεύγουν στην Ήπειρο. Η φυγή του Αλέξανδρου ανατρέπει τα σχέδια του Φιλίππου, που δεν μπορεί να εκστρατεύσει χωρίς αντιβασιλέα.

Όμως ο Αλέξανδρος αργότερα γύρισε μετά την επέμβαση ενός Κορίνθιου οικογενειακού φίλου και ο Φίλιππος ξανάρχισε τα σχέδιά του στέλνοντας τον Ιούνιο του 336 π.Χ. στον Ελλήσποντο τον Άτταλο και τον Παρμενίωνα με 10.000 άνδρες, για να προετοιμάσουν την εκστρατεία. Ακολούθως οργάνωσε τον εορτασμό για τους γάμους της κόρης του Κλεοπάτρας με το βασιλιά των Μολοσσών της Ηπείρου στο θέατρο των Αιγών. Σύμφωνα με τον Διόδωρο, σε μια επίδειξη δύναμης ο Φίλιππος έκανε την είσοδό του στο θέατρο χωρίς την φρουρά του.

Τότε όμως δολοφονήθηκε από έναν από τους πιο έμπιστους σωματοφύλακές του, τον Παυσανία. Ο Παυσανίας σκοτώθηκε λίγα λεπτά αργότερα από τους διώκτες του. Ο Αλέξανδρος είναι ο μόνος πιθανός διάδοχος και με την υποστήριξη του Αντίπατρου, που εκτελούσε χρέη ”πρωθυπουργού” ανακηρύχθηκε από τον στρατό νέος βασιλιάς. Ο Φίλιππος Β’ είναι ο σημαντικότερος απ’ όλους τους προκατόχους του.

Με την εισαγωγή νέας στρατιωτικής οργάνωσης και με τις πολιτικές του ικανότητες κατόρθωσε να ενώσει όλους τους ‘Έλληνες και να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την κοσμοκρατορία του υιού του Μεγάλου Αλέξανδρου κληροδοτώντας του ένα ώριμο πια βασίλειο, με άριστο εξοπλισμό και σταθερή διοίκηση που οι κάτοικοί του ήταν σκληροτράχηλοι και καλοί εργάτες των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας.

Ο ΘΑ­ΝΑ­ΤΟΣ ΤΟΥ­ ΦΙΛΙΠ­Π­ΟΥ­Η 1η Εκδοχή 

Πρι­ν ξεκι­νήσει­ ο Φί­λι­ππος γι­α την μεγαλύ­τερη εκστρατεί­α, κανό­νι­σε να γί­­νει­ ο γάμος της κό­ρης του Κλεοπάτρας (δεύ­τερο παι­δί­ του Φι­λί­ππου και­ της Ολυμπι­άδας) με τον Αλέ­ξανδρο, βασι­λέ­α της Ηπεί­ρου, αδελφό­ της Ολυμπι­άδας, με μεγαλοπρεπεί­ς εορτέ­ς στι­ς Αι­γέ­ς, την παλαι­ά πρω­τεύ­ουσα. Έφθασαν προσκε­κλημέ­νοι­ από­ ό­λα τα μέ­ρη της Ελλάδος. Επί­σημοι­ καλεσμέ­νοι­ από­ τι­ς Ελληνι­κέ­ς δημοκρατί­ες και­ από­ τα βασί­λει­α της Ελλάδας, καθώς και­ προσω­πι­κοί­ φί­λοι από­ τι­ς αρι­στοκρατι­κέ­ς οι­κογέ­νει­ες της Μακεδονί­ας.

Ήταν η τελι­κή επί­δει­ξη με­γαλοπρέ­πει­ας και­ φι­λοξενί­ας του Φι­λί­π­που, γι­α να εντυπω­σι­ασθεί­ ο Ελληνι­κό­ς κό­σμος πρι­ν εκεί­νος ξεκι­νήσει­ γι­α τη μεγάλη περι­πέ­τει­α. Αρκετή ώρα πρι­ν ξημερώσει­ ο λαό­ς γέ­μι­σε το θέ­ατρο γι­α να παρακολουθήσει­ τους ι­ερού­ς δραματι­κού­ς και­ μουσι­κού­ς αγώνες που γι­α τον Φί­λι­ππο, ό­πω­ς και­ γι­α τον γι­ο του κατό­πι­ν, αποτελού­σαν ουσι­ώδες μέ­ρος κάθε εορτασμού­. Την αυγή άρχι­σε η εορτή. Ο βα­σι­λεύ­ς και­ η ακολουθί­α του έ­φθασαν επι­σήμω­ς. Προπο­ρευό­ταν τα αγάλματα τω­ν Δώδεκα Θεών σε λαμπρή πα­ράταξη.

Κατό­πι­ν ερχό­ταν ο Φί­λι­ππος ντυμέ­νος απλά, με λευκό­ χι­τώνα, και­ βαδί­ζοντας ολομό­ναχος, αφού­ εί­χε δι­ατά­ξει­ τους σω­ματοφύ­λακέ­ς να τον ακολουθού­ν από­ κάποι­α από­σταση. Ήθελε να παρουσι­α­στεί­ μπρος στα βλέ­μματα ό­λης της ανθρω­πό­τητας ό­χι­ φρου­ρού­μενος σαν τύ­ραννος, αλλά προστατευμέ­νος από­ την αγάπη του λαού­ του.

Τα αγάλματα τω­ν Θεών έ­στρε­ψαν στον δρό­μο που οδηγού­σε στο θέ­ατρο, ο Φί­λι­ππος τους ακολού­θησε μό­νος. Ξαφνι­κά, έ­νας νεαρό­ς ό­ρμησε από­ το πλάι­ (ήταν άλλοτε, ί­σω­ς και­ εν ενεργεί­α, αξι­ω­ματι­κό­ς της σω­ματοφυλακής και­ κανεί­ς δεν τον εί­χε υποψι­αστεί­) και­ σχεδό­ν πρι­ν προλάβει­ να γυρί­σει­ ο Φί­λι­π­πος, τον μαχαί­ρω­σε με έ­να πλατύ­ κέ­λτι­κο μαχαί­ρι­. Οι­ σω­ματοφύ­λακες έ­τρε­ξαν πί­σω­ του μ’ επι­κεφαλής τον Άτταλο, τον Περδί­κκα και­ τον Λ­εονάτο, ονό­ματα που επρό­κει­το να δοξαστού­ν στους πολέ­­μους του Αλεξάνδρου.

Αλλά δυο άλογα περί­μεναν έ­τοι­μα έ­ξω­ από­ την πύ­λη, και­ ο νεαρό­ς δολοφό­νος φαι­νό­ταν ό­τι­ θα τα φτάσει­ και­ θα δι­αφύ­γει­. Και­ τό­τε ο ι­μά­ντας του σανδαλι­ού­ του μπερδεύ­τηκε σ’ έ­ναν θάμνο, σκό­νταψε και­ έ­πεσε. Το δό­ρυ του Περδί­κκα τον κάρφω­σε πρι­ν προλάβει­ να σηκω­θεί­. Ωστό­σο γι­α τον Φί­λι­ππο δεν μπορού­σε να γί­νει­ τί­ποτε πι­α. Ήταν άνοι­ξη του 336 π.Χ. Μέσα στα 23 χρ­ό­νια της βασιλεί­ας του ο Φί­λιπ­π­ος κατέστησε τη Μακε­δονί­α την ισχυρ­ό­τερ­η Ελληνική­ δύ­να­μη. Πρ­οσάρ­τησε εδάφη τετρ­απ­λάσια απ­ό­ εκεί­να π­ου κληρ­ονό­μησε, ένωσε τα π­ερ­ισσό­τερ­α ελλαδικά κρ­ατί­δια και δημιού­ρ­γησε μί­α συμμαχί­α νέου τύ­π­ου υπ­ό­ την ηγεσί­α του.

Όταν δολοφονήθηκε ήταν μό­λι­ς 46 ετών. Εί­χε, λοι­πό­ν, ελπί­δες να ζήσει­ πολ­λά χρό­νι­α ακό­μη. Ο πρό­ω­ρος θάνατος τον εμπό­δι­σε να στερεώσει­ το πι­ο σημα­ντι­κό­ και­ πολύ­τι­μο από­ εθνι­κή άποψη επί­τευγμα του, τη συμμαχί­α τω­ν Ελ­λ­ή­νω­ν και­ να την μεταβάλει­ σε πολι­τι­κή έ­νω­ση. Η θέ­ση ενό­ς Μακεδό­να βασι­λι­ά στη­ρι­ζό­ταν στην αναγνώρι­σή του από­ το λαό­, που την εξέ­φραζαν οι­ επευφημί­ες του Μακεδονι­κού­ στρατού­. Το πρώτο πράγμα που έ­πρεπε να κάνει­ ήταν να κερδί­σει­ αυτέ­ς τι­ς επευφημί­ες.

Σχεδό­ν πρι­ν απομακρυνθού­ν από­ το θέ­ατρο τα πτώματα του βασι­λι­ά και­ του δολο­φό­νου, ο Αλέ­ξανδρος παρουσι­άστηκε στο προσκήνι­ο, ω­ραί­ος, ευφραδής, και­ επι­βλητι­κό­ς. Κάλεσε το λαό­ να εί­ναι­ ήρεμος και­ απτό­ητος. Τα πάντα θα κα­τευθύ­νονταν ό­πω­ς ό­ταν στο θρό­νο ο πατέ­ρας του. «Τί­ποτα» κατέ­ληξε «δεν άλλαξε, εκτό­ς από­ το ό­νομα του βασι­­λέ­ω­ς». Τρι­γυρι­σμέ­νος από­ τους αξι­ω­­ματι­κού­ς του, δι­άβηκε ανάμεσα στο σαστι­­σμέ­νο πλή­θος και­ γύ­ρι­­σε στο παλάτι­. Εί­χε πολλά να κάνει­ γι­α την Ελλά­δα.

Η Δολοφονία του Βασιλιά 

Όταν ο Περδίκκας ενηλικιώθηκε, μαζί με τον Φίλιππο δολοφόνησαν τον Πτολεμαίο και εκδικήθηκαν το θάνατο του πατέρα και του αδελφού τους. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Περδίκκας Γ΄ σκοτώθηκε σε μια εκστρατεία. Ο θρόνος δικαιωματικά ανήκε στο γιο του Αμύντα Δ’. Ο Φίλιππος ανέλαβε την εποπτεία του Αμύντα, τον οποίο πολύ έντεχνα παραμέρισε χωρίς δολοφονίες και ραδιουργίες.

Τον έβαλε σε μια πολύ σημαντική θέση και έτσι, ο Φίλιππος έγινε βασιλιάς. Ο χαρακτήρας του Φιλίππου η ενδοοικογενειακή βία, οι δολοφονίες και κυρίως η στάση της μητέρας του, διαμόρφωσαν έναν επιθετικό χαρακτήρα, απότομο, ασταθή με ροπή προς το ποτό και τις γυναίκες. Αυτό βέβαια δεν τον εμπόδιζε να είναι ένας ψύχραιμος, αποφασιστικός διπλωμάτης και ικανός βασιλιάς. Αναμφισβήτητα είναι μια από τις σημαντικότερες πολιτικές και στρατιωτικές φυσιογνωμίες του αρχαίου κόσμου….

Ο Φίλιππος έκανε οκτώ γάμους από πολιτική σκοπιμότητα. Η πρώτη του γυναίκα ήταν η Φίλα από τον ηγεμονικό οίκο της Ελιμείας, η οποία πέθανε νωρίς. Αμέσως ξαναπαντρεύτηκε με την Αυδάτη κι έκανε μια κόρη την Κυνάνη. Χήρεψε και πάλι γρήγορα. Επόμενη ήταν η Φιλίννα από τον ηγεμονικό οίκο των Αλευάδων της Λάρισας. Μαζί της επέκτησε έναν γιο τον Αρριδαίο, ο οποίος παντρεύτηκε την Κυνάνη, την ετεροθαλή του αδερφή από τον προηγούμενο γάμο του πατέρα του.

Λίγους μήνες αργότερα όμως, ο Φίλιππος γοητεύτηκε απ την πριγκίππισα του βασιλικού οίκου των Μολοσσών.Την Ολυμπιάδα. Μαζί της απέκτησε τον Αλέξανδρο και την Κλεοπάτρα. Η Ολυμπιάδα ήταν η πιο σημαντική του σχέση κρίνοντας απ΄ το γεγονός ότι ήταν η μόνη σύζυγος που πήρε τον τίτλο της βασίλισσας. Ο έρωτάς του με αρκετά διαλείμματα, κράτησε πέντε χρόνια. Τότε ο Φίλιππος ξαναπαντρεύτηκε. Αυτή τη φορά η τυχερή ήταν η Νικασίπολη που μαζί της απέκτησε μια κόρη τη Θεσσαλονίκη, που την ονόμασε έτσι με αφορμή τη νίκη του στη Θεσσαλία.

Οι πολιτικές σκοπιμότητες που χαρακτήριζαν τους γάμους του Φίλιππου είχαν και συνέχεια. Όταν μεγάλωσαν τα παιδιά του, έβρισκε εκείνος τους κατάλληλους συζύγους. Έτσι αποφάσισε να παντρέψει την κόρη του Κλεοπάτρα με τον βασιλιά των Μολοσσών Αλέξανδρο, τον αδερφό της Ολυμπιάδας που ήταν θείος της μικρής. Οι λόγοι αυτού του γάμου ήταν δύο. Να εξασφαλιστεί το βασίλειό του όσο θα έλειπε σε εκστρατεία, αφού ο οίκος των Μολοσσών εξουσίαζε την Ήπειρο και αφετέρου, να φτιάξει τη σχέση του με την Ολυμπιάδα η οποία μετά τον τελευταίο του γάμο τον είχε εγκαταλείψει.

Ο γάμος έγινε και ξεκίνησε το γλέντι. Την επομένη έγινε στο ανοιχτό θέατρο της Πέλλας μεγάλη γιορτή παρουσία όλου του λαού. Ενώ έμπαινε ο Φίλιππος στο θέατρο, ο επικεφαλής της προσωπικής του ασφάλειας Παυσανίας τον κάρφωσε με το ξίφος του. Ο βασιλιάς Φίλιππος ήταν νεκρός. Ο Παυσανίας προσπάθησε να διαφύγει μέσα στην αναταραχή αλλά τον πρόλαβαν οι αξιωματικοί του Φιλίππου Περδίκκας και Λεονάτος. Τον εκτέλεσαν και τον … Το θέμα είναι αν ο Παυσανίας ενήργησε αυτοβούλως ή αν τον έβαλε κάποιος;

Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι πίσω από τη δολοφονία κρυβόταν η ίδια η Ολυμπιάδα με αφορμή τον τελευταίο του γάμο με τη 17χρονη Κλεοπάτρα και την απόκτηση του γιου τους, που απειλούσε τα δικαιώματα του Αλέξανδρου. Τα σενάρια εμπλέκουν και τον Αλέξανδρο στο σχέδιο, επειδή ήταν ανυπόμονος να ανέβει στην εξουσία, αλλά τίποτα δεν μπορεί να αποδειχθεί. Ωστόσο, η μετέπειτα στάση της προβληματίζει. Μετά το θάνατο του Φίλιππου, η Ολυμπιάδα γύρισε στο παλάτι αναγκάζοντας τη λεχώνα νεαρή σύζυγο του Φίλιππου να αυτοκτονήσει.

Αυτό μπορεί και να ήταν η εκδίκηση της πολλαπλά απατημένης συζύγου. Μετά όμως έριξε στην πυρά το νεογέννητο διεκδικητή του θρόνου, αφήνοντας την εξουσία μόνο στο γιο της. Αλλά κι ο ίδιος ο Αλέξανδρος έκανε «εκκαθαρίσεις» για να εξασφαλίσει το θρόνο του με πρόσχημα ότι ξεκαθαρίζει τη δολοφονία του πατέρα του. Σε γράμμα του πάντως στο Δαρείο καταγγέλλει τους Πέρσες ως δολοφόνους του πατέρα του.