Πριν χρόνια στο καφενείο ενός ορεινού χωριού δύο συγχωριανοί κάθονταν και κουβέντιαζαν για το μάτιασμα. Ο ένας από τους δύο δεν πίστευε σε αυτές τις δεισιδαιμονίες. Ο άλλος, όμως, θέλοντας να τον πείσει ότι υπάρχει «κακό μάτι», στάθηκε μπροστά σε ένα γαϊδούρι κοιτώντας το επίμονα και είπε: «Πω πω! Τι γάιδαρος είσαι ’σύ!». Το γαϊδούρι έπεσε και ψόφησε. «Είδες;…» του λέει. «Τώρα τι έχεις να πεις;» Και ο δύσπιστος του απαντά: «Μωρέ, τι μάτι είν’ αυτό που έχεις!». Και ξαφνικά το μάτι του πρώτου βγήκε απ’ τη θέση του…
Η βασκανία υπάρχει από πολύ παλιά, γνωστή και ως μάτιασμα, ξεκίνησε από τον πόθο που έχουν οι άνθρωποι να θαυμάζουν. Ο πόθος παίρνει τη μορφή της ζήλιας και του φθόνου ή της χαιρεκακίας. Λένε ότι άνθρωποι με κακοΐσκιωτη συμπεριφορά ή κακό χαρακτήρα «ματιάζουν», ενώ οι χαρισματικοί και καλοπροαίρετοι «ματιάζονται». Έρευνες και μετρήσεις ατόμων που «μάτιαζαν» έδειξαν μεταβολές και αλληλεπιδράσεις σωματιδίων του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου, τα οποία μέσω αυτού επενεργούν στον κερατοειδή των οφθαλμών, στέλνοντας κύματα με ιδιότητες καταστροφής πραγμάτων ή ζωικών οργανισμών που γίνονται αντικείμενο θαυμασμού. Ευάλωτα είναι τα παιδιά, αφού δεν έχουν αναπτύξει πλήρως τα ενεργειακά τους κέντρα, με αποτέλεσμα να δέχεται το πεδίο τους ευκολότερα τα αρνητικά εξωτερικά ερεθίσματα.
Με την πάροδο του χρόνου ανακαλύφθηκαν διάφοροι τρόποι προστασίας, κυρίως με τα γνωστά σε όλους μας φυλαχτά, που παρουσιάστηκαν μαζί με το φόβο του ματιάσματος, καθώς και οι ιδιαίτερες πρακτικές για την αποτροπή βασκαντικών επιρροών. Το φτύσιμο του κόρφου, με ευρεία διάδοση, συμβολίζει τον αποτροπιασμό ως προς το «κακό μάτι». Αλλά και οι θρησκείες καθιέρωσαν ειδικές προσευχές για τις περιπτώσεις βασκανίας. «Σκόρδα στα μάτια σου» είναι μία φράση που συμβολίζει την καυστικότητα η οποία απαιτείται για να εμποδίσει τις προθέσεις του «κακού ματιού». Η γαλάζια χάνδρα θεωρείται μία από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους αντιμετώπισης της βασκανίας λόγω του ότι αποσπά το βλέμμα και την προσοχή των «κακίστρων», ώστε να μην επηρεάζεται το άτομο από την αρνητική επιρροή.
Στην Αρχαία Ελλάδα τα φυλαχτά ονομάζονταν προβασκάνια. Από τη στιγμή της γέννησης μέχρι τα βαθιά γεράματα φοριόνταν άλλοτε για το «κακό μάτι» άλλοτε για τον έρωτα, ενώ κάποιοι τα φορούσαν για την αποφυγή της τριχόπτωσης. Στο Μεσαίωνα άνδρες και γυναίκες φορούσαν φυλαχτά με σκοπό να εμποδίζουν από τη μία το κακό και από την άλλη να φέρνουν γούρι. Τα φιλοτεχνούσαν με πολύτιμες πέτρες και μέταλλα για την προστασία τους ακόμα και από τις αρρώστιες. Αλλά και τα σπαθιά των πολεμιστών ήταν στη χειρολαβή στολισμένα με διάφορα πετράδια, προκειμένου να τους προστατεύουν από το θάνατο και να τους ευνοούν στη μάχη.
Τα φυλαχτά, όμως, σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να μην τα καταφέρνουν πάντα! Γι’ αυτόν το λόγο υπάρχει η ξεματιάστρα ή ο ξεματιαστής. Συνήθως είναι γυναίκα, αλλά λέγεται ότι ένας άνδρας ξεματιάζει καλύτερα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι και λόγια, σχεδόν όλοι έχουν όμως μία παράξενη ανάμιξη με τη θρησκεία, τη μαγεία και τη δεισιδαιμονία. Διάφορα σύμβολα, λόγια, φυτά και μπαχαρικά συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της βασκανίας, που σε αρκετές περιπτώσεις αποδυναμώνουν τον οργανισμό προκαλώντας άλγος ή δυσλειτουργία σε διάφορα σημεία του σώματος.
Εκτός από το «κακό μάτι», το «κόψιμο κρέατος» ανήκει επίσης στα βασκαντικά φαινόμενα και επιφέρει παρόμοιες αναταραχές στον οργανισμό, που συχνά εκδηλώνονται με πιάσιμο του μυοσκελετικού συστήματος. Το μάτιασμα μπορεί να βλάψει και τα άψυχα. Ανάλογο παράδειγμα, από τα πολλά, υπάρχει και στη Γαλλία, όπου λέγεται πως κάποιος οινοποιός είχε κεράσει ένα χωρικό με «κακό μάτι» ένα ποτήρι κρασί, με συνέπεια να ξινίσει όλο το περιεχόμενο του βαρελιού.
