Η Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Βελανιδιάς βρίσκεται 6 χιλιόμετρα βόρεια της Καλαμάτας, χτισμένη σε υψόμετρο 400 μέτρων, περίπου. Σύμφωνα με την ημερομηνία που αναγράφεται στο υπέρθυρο, ιδρύθηκε το 1679, ενώ η ονομασία της οφείλεται σε αιωνόβια βελανιδιά που υπήρχε στον περίβολό της.
Η Μονή διαδραμάτισε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στα χρόνια της Επανάστασης. Υπήρξε κρησφύγετο και ορμητήριο πολλών σημαντικών αγωνιστών, οι οποίοι τη χρησιμοποιούσαν και ως τόπο συνάντησης για θέματα που αφορούσαν τον Αγώνα. Αξιοσημείωτο είναι ότι από τη Μονή αυτή ξεκίνησε ένα πλήθος οπλαρχηγών και άλλων επαναστατημένων, στις 23 Μαρτίου 1821, με σκοπό να ελευθερώσουν την Καλαμάτα, κάτι που κατόρθωσαν αναίμακτα.
Δυστυχώς, ούτε η Μονή Βελανιδιάς δεν γλίτωσε από την καταστροφική μανία του Ιμπραήμ, ο οποίος την ισοπέδωσε το 1825. Η Μονή είχε επίσης να αντιμετωπίσει και τον καταστροφικό σεισμό του 1986, ο οποίος μάλιστα στοίχισε τη ζωή δύο μοναχών. Η Μονή με πολλούς κόπους επισκευάστηκε, και σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι.
Η Ιερά Μονή Βελανιδιάς είναι χτισμένη σε υψόμετρο περίπου 350 μ. επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Καλαμάτα, και την προσεγγίζει κανείς από τον παλιό δρόμο Καλαμάτας – Αλαγονίας. Πληροφορίες γι’ αυτήν μας δίνει το πατριαρχικό σιγίλιο του 1727, σύμφωνα με το οποίο πρόκειται για «ιερόν και σεβάσμιον μοναστήριον πατριαρχικόν Σταυροπηγιακόν, εις όνομα σεμνυνόμενον της υπεραγίας ημών Θεοτόκου της κυρίας Χρυσοπηγής κατά την τοποθεσίαν Βελανιδείαν». Το καθολικό της Μονής χτίστηκε το 1679, όπως αναγράφει επιγραφή στο υπέρθυρο, και τιμάται στο όνομα της Ζωοδόχου Πηγής. Το προσωνύμιο «Βελανιδιά» της αποδόθηκε εξαιτίας μίας αιωνόβιας δρυός, η οποία ξεριζώθηκε από το μεγάλο σεισμό του 1884.
Η Μονή Βελανιδιάς έχει πλούσια ιστορία και συνδέεται με ενδιαφέροντα γεγονότα, κυρίως κατά τα προεπαναστατικά και επαναστατικά χρόνια. Εδώ κατέφυγαν πολλοί αγωνιστές για να σωθούν ή να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους, κλέφτες κι αρματολοί τη μετέτρεψαν σε ορμητήριό τους, ενώ σημαντικοί οπλαρχηγοί όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Νικηταράς έκαναν τακτικά τις συσκέψεις τους εδώ, για θέματα του Αγώνα. Η Μονή αυτή συνέβαλε επίσης στην απελευθέρωση της Καλαμάτας, της πρώτης ελληνικής πόλης που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό: Στις 23 Μαρτίου του 1821, αγωνιστές και οπλαρχηγοί ξεκίνησαν από τη Μονή Βελανιδιάς και κατόρθωσαν να απελευθερώσουν την πόλη χωρίς να γίνει μάχη. Το μοναστήρι αυτό είχε ενεργό ρόλο και κατά τη γερμανική κατοχή, όταν αποτέλεσε καταφύγιο του ΕΛΑΣ και των επαναστατικών ομάδων του Ταϋγέτου:αποτέλεσμα αυτού ήταν οι Γερμανοί να το βομβαρδίσουν και να το καταστρέψουν ολοσχερώς το 1943.
Το μοναστήρι ξεκίνησε να λειτουργεί ως ανδρικό, από το 1966 όμως λειτουργεί ως γυναικεία μονή. Στη διάρκεια της ύπαρξής του υπέστη καταστροφές σε διάφορες φάσεις, όπως το 1825, από τον Ιμπραήμ, το 1943 από τους Γερμανούς, όπως είδαμε, και σε νεώτερους χρόνους, το 1986 με το μεγάλο σεισμό της Καλαμάτας, οπότε χρειάστηκε ριζική ανοικοδόμηση. Γιορτάζει κάθε χρόνο την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα, ενώ στις 23 Μαρτίου, ημέρα της επετείου της απελευθέρωσης της Καλαμάτας, από εδώ ξεκινάει η ιερή φλόγα, που καταλήγει στην πλατεία 23ης Μαρτίου, όπου την υποδέχονται πανηγυρικά.
