Νότια από το χωριό Λυγιά του Βαρθολομιού της Ηλείας, μέσα σε ένα καταπράσινο φαράγγι και δίπλα σε μια σπηλιά βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Ελεούσης.
Το μοναστήρι περιβάλλεται από φρουριακό περίβολο εντός του οποίου βρίσκεται και μεγάλος πύργος ο οποίος ανακαινίστηκε πρόσφατα. Ουσιαστικά ξανακτίστηκε από τη μέση και πάνω όπως φαίνεται και από τη σύγκριση παλιών/νέων φωτογραφιών).
Ιστορία
Η μονή υπήρξε (και εξακολουθεί να είναι) μεγάλο προσκύνημα και είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία. Το 1683 όμως λεηλατήθηκε και σχεδόν καταστράφηκε σε μια επιδρομή πειρατών. Μετά το περιστατικό αυτό αναστηλώθηκε και τότε προστέθηκαν ο οχυρωματικός περίβολος και ο πύργος.
Τον 18ο αιώνα το μοναστήρι έσφυζε από ζωή φιλοξενώντας πολλούς μοναχούς και παρέχοντας προστασία στον χριστιανικό πληθυσμό.
Κατά τα Ορλωφικά, μετά το 1770, καθώς τα τείχη της μονής δεν ήταν αρκετά για να προφυλάξουν από την εκδικητικότητα των Τούρκων, η εικόνα της Παναγίας φυγαδεύτηκε στη Ζάκυνθο.
Το 1798 το μοναστήρι λεηλατήθηκε από χριστιανούς καλόγερους (!) και σχεδόν ερήμωσε.
Το 1804 ζητήθηκε από τη Μονή Προδρόμου στη Ζάκυνθο να επιστρέψει την εικόνα της Παναγίας, αίτημα που δεν έγινε πρόθυμα αποδεκτό και που ικανοποιήθηκε μόνο μετά από προσωπική παρέμβαση του Αγά της Γαστούνης, του Μουσταφά Αγά.
Στην επανάσταση του ‘21 η μονή χρησίμευσε σαν ορμητήριο και καταφύγιο των Ελλήνων αγωνιστών. Το 1826 κάηκε από τον Ιμπραήμ.
Παρά τις πολλές καταστροφές στο πέρασμα των αιώνων, το μοναστήρι πάντα ξανακτιζόταν. Δυστυχώς, το 1979 το βρήκε η μεγαλύτερη συμφορά: εκλάπη η εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας και, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν ξαναβρέθηκε ποτέ.
