Για να κάνουμε την σωστή αποτίμηση της εποχής, θα πρέπει να γνωρίζουμε :
-Τα βασικά ροκ έργα
-Το εννοιολογικό πλαίσιο
-Το ήθος και το ύφος, δηλαδή τη διάθεση, της ροκ νεολαίας
Απογοήτευση-Δάμων και Φιντίας
Ζωντανοί στο Κύτταρο, 1971Τα βασικά ροκ έργα.
Ένα έργο για να θεωρηθεί βασικό, θα πρέπει να έχει, κατ αρχάς, καλλιτεχνική αξία. Διασκευές ξένων επιτυχιών, όπως το «Κορίτσι του φίλου μου», ή κιτς «πρωτοτυπίες», όπως τα τραγούδια της Σόφη με τους New Hopes, θεωρούνται γραφικότητες, αλλά όχι βασικά για το Ροκ της εποχής έργα.
Ενδεικτικά, αναφέρω, μερικά από τα βασικά έργα του ελληνικού ροκ στην εποχή της δικτατορίας :
2. Μεταφοραί-Εκδρομαί ο Μήτσος (Δ.Πουλικάκος/Εξαδάκτυλος)
3. Ζωντανοί στο Κύτταρο (Συμμετοχικό)
4. Ο δίσκος των ΠΕΛΟΜΑ ΜΠΟΚΙΟΥ
5.Δυο Μικρά Γαλάζια Άλογα (Γιώργος Ρωμανός)
6. Socrates Drank the Conium (Socrates Drank the Conium)
7. Το «ταγάρι» των Poll
8. Τα τραγούδια των Morka
9. Born Out of the Tears of the Sun και Τα Τραγούδια του Δρόμου (Ανδρέας Θωμόπουλος)
10. Το Supermarket (Λάκης Καραλής)
Υπάρχουν φυσικά και άλλα έργα, εξίσου σημαντικά. Πάντως, αυτός ο κατάλογος, είναι η πρώτη δισκογραφία που θα πρέπει να γνωρίζει κανείς καλά, για να έχει τουλάχιστον το δικαίωμα, δια να ομιλήσει.
Ψυχεδελικό έργο της Pamela Leake, εμπνευσμένο από την ζωή της στο Χρυσό Κλειδί και στην Πλάκα. 1972.
Καλλιτεχνικά έργα, εκτός μουσικής, αναφέρω επίσης ενδεικτικά, τα :
-Ποιήματα του Λευτέρη Πούλιου
-Εικαστικά της Pamela Leake
-Ποιήματα της Γιόλας Αναγνωστοπούλου
-Εικαστικά και Γλυπτά του Κυριάκου Ρόκκου
-Θεατρικές παραστάσεις της ομάδας Hair Group (Γ.Πετρίτσης και χίπιδες των Ματάλων) στο κλαμπ Piper
-Ταχυδράματα όπως ο Γορίλας της Χούντας, του Ντόριαν Κόκκα, στο κλαμπ Ελατήριο
Όλα αυτά, είναι αξιόλογα δείγματα της ψυχεδελικής διάθεσης στην Ελλάδα. Αποτελούν εξαιρετικές καλλιτεχνικές πράξεις και δεν πρέπει να αναφέρονται μαζί με δευτερεύοντα προϊόντα. Το ροκ στην εποχή της δικτατορίας, δεν κρίνεται από τα τραγούδια του Τζορντανέλλι ή του Μάικ Ροζάκη, όπως το σημερινό ροκ, δεν κρίνεται από τα τραγούδια του Σάκη Ρουβά
Τον Απρίλιο του 1984, στο περιοδικό ΜΟΥΣΙΚΗ, ο αυτοσχέδιος μελετητής, Κώστας Αρβανίτης (Manwolf Luie), επεχείρησε να κρίνει το ροκ στην Εποχή της Δικτατορίας. Η «έρευνα» του, αγνόησε τα βασικά (και ανωτέρω αναφερόμενα) έργα, και έμεινε σε γαργαλιστικές λεπτομέρειες κυρίως από τις δραστηριότητες του Νίκου Μαστοράκη, διαφημιστικών διαγωνισμών και γιορτών, άσχετων με το ήθος και ύφος της ροκ νεολαίας. Το αποτέλεσμα ήταν, ο «μελετητής»|, να καταλήξει στο συμπέρασμα πως το ροκ, εκείνης της εποχής ήταν «ανήλικο» και χαζοχαρούμενο. Το άρθρο εκείνο, με τον τίτλο ΤΟ ΑΝΗΛΙΚΟ ΡΟΚ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ, αποτελεί το κλασικό παράδειγμα προς αποφυγή. Η ιστορία του ελληνικού Ροκ, δεν γράφεται με τους «Μοντέρνους Ρυθμούς», ούτε με την παράθεση φράσεων και περιστατικών από το ανόητο της εποχής lifestyle. Το Ροκ της Εποχής, δεν τίθεται κάτω από άσχετες με αυτό, «λεπτομέρειες»: Δεξιώσεις της αριστοκρατίας, γιορτές σε συλλόγους και σε στρατόπεδα, προπαγανδιστικά έντυπα, μεροκαματιάρηδες και αφελείς μουσικοί, δεν αποτελούν πηγές πληροφόρησης, ούτε μπορούν να χαρακτηρίσουν την τότε, ροκ νεολαία. Τα βασικά έργα, μέσα στο εννοιολογικό τους πλαίσιο, είναι το κύριο επίπεδο που πρέπει να στηριχτεί κανείς, και η έρευνα σε ένα τέτοιο επίπεδο, οδηγεί σε ένα ροκ ώριμο, συνειδητοποιημένο και με τεράστια καλλιτεχνική και κοινωνική σημασία.
Το εννοιολογικό πλαίσιο
Κανένα καλλιτεχνικό έργο, δεν μπορεί να γίνει κατανοητό, αν δεν ενταχθεί στο εννοιολογικό πλαίσιο της εποχής του. Το εννοιολογικό πλαίσιο, είναι τα συμφραζόμενα που επεξηγούν το έργο: -Η κοινωνική και πολιτική κατάσταση της εποχής
-Τα στέκια όπου και αναπτύσσεται η ψυχεδελική διάθεση της νεολαίας
-Προσωπική ζωή (έρωτες, πάθη, εμμονές) και άλλα βιογραφικά στοιχεία, των καλλιτεχνών
Η γνώση της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης της εποχής, είναι απαραίτητη για να εξηγήσουμε φράσεις και νοήματα των βασικών έργων. Όταν γράφει για παράδειγμα ο Λευτέρης Πούλιος πως γύρω του αντηχούν «χάχανα λόγω των γυναικείων μαλλιών» του, αυτό σήμερα, χωρίς τη γνώση του πλαίσιου, έχει μικρή σημασία. Εκείνη όμως την εποχή, αν είχες μακριά μαλλιά, αντιμετώπιζες τα κοινωνικά χάχανα, αλλά και τα ψαλίδια της χουντικής αστυνομίας. Μόνο, όσοι συνελήφθησαν και κουρεύτηκαν (πολλές φορές και σε δημόσια θέα) μπορούν να καταλάβουν την βαριά σημασία του στίχου.
Η ψυχεδελική διάθεση αναπτύσσεται σε ορισμένα στέκια, δηλαδή κλαμπ, ντισκοτέκ, πλατείες και περιοχές.
Τα σπουδαιότερα νεανικά κέντρα σε αυτή την περιοχή, είναι: το Χρυσό Κλειδί (Ροκ ντισκοτέκ στην οδό Πανός), η Φολκ 17 (Ροκ μπουάτ στην οδό Πανός), η Οδύσσεια (Ροκ ντισκοτέκ γνωστή αργότερα και σαν Τριπ, στην οδό Λυσίου), η Μαϊμού (Ροκ κλαμπ στην οδό Μνησικλέους), ο Λεωνίδας (Ροκ κλαμπ στην οδό Φλέσσα), οι Εσπερίδες (η ιστορική μπουάτ του Γιάννη Αργύρη στην οδό Θόλου)
Το Κύτταρο (Ροκ κλαμπ Ηπείρου και Αχαρνών), το Rodeo (Ροκ κλαμπ στην Χέυδεν), το Ελατήριο (Ροκ κλαμπ στην Χέυδεν)
Το Hobby (Ροκ κλαμπ στην οδό Κύπρου), ο Φλίσκος (Ροκ κλαμπ στην οδό Φωκίωνος Νέγρη)
Η Αρχιτεκτονική (Ροκ κλαμπ και ντισκοτέκ στην οδό Πανεπιστημίου), η Vip’s (Ροκ κλαμπ και ντισκοτέκ στην οδό Κεφαλληνίας)Αυτά είναι τα γνωστότερα μέρη όπου συχνάζει η νεολαία της εποχής και στα οποία διαμορφώνεται, η ψυχεδελική διάθεση, στην Ελλάδα. Φυσικά και δεν είναι τα μόνα. Υπάρχουν και άλλα στο κέντρο και στα προάστια της Αθήνας, αλλά και στην Θεσσαλονίκη και στην επαρχία, όπως και σε νησιά (Σπέτσες, Ύδρα, Μύκονος, Κρήτη).
Ο Διονύσης Σαββόπουλος με τα Μπουρμπούλια, 1969.
Η διάθεση της ψυχεδελικής νεολαίας
Κατά σύμβαση, ονομάζουμε Ψυχεδελική, τη ροκ νεολαία της εποχής της Δικτατορίας. Πρόκειται για μη κομματική νεολαία, που λόγω της πολιτικής και κοινωνική συγκυρίας, δείχνει μεγάλη συμπάθεια στα κόμματα της Αριστεράς. Στην ουσία όμως, διατηρεί άλλα οράματα, και διαφορετική μυθολογία. Δεν αναβάλλει τη ζωή για μετά την «κοινωνική αλλαγή», η δική της επανάσταση συνοψίζεται στη φράση του Jim Morrison : We want the world and we want it NOW.
Οι ροκ νέοι, αν και πολλοί πλησιάζουν την Αριστερά, ποτέ δεν ταυτίζονται, δημιουργούν την δική τους «πολιτική», ζώντας σε έναν ξεχωριστό κόσμο.
Αυτή η στάση, δεν είναι μια στάση αναρχική, είναι στάση νεανική. Το ροκ και σε εκείνη την εποχή, ταυτίζεται με τον έρωτα και την ομορφιά. Και ως γνωστόν, στην ομορφιά και στον έρωτα, δεν χωρά καμία ιδεολογία.
Ο κοινός νεανικός δρόμος, είναι βέβαια αντιφασιστικός, αλλά αυτό αποτελεί φυσικό νεανικό χαρακτηριστικό και όχι πολιτική ντιρεκτίβα.
I met you in Bolivia, on the mountains of Spain
Your sadness came from Portugal, your smile came from Greece
For Home you had an army coat
Your fighting had ceased
I said I ain’t sure but i’d rather be away
When the flames hit my town, When policemen block my way…
(Certain Men-Ανδρέας Θωμόπουλος, από τον δίσκο Born out of the Tears of the Sun, 1970)
