Το NEWS 247 θυμάται και μας θυμίζει τις εκλογικές αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης. Ο Καραμανλής, η “αλλαγή” και η αφίσα του Ανδρέα που έκανε… τσιγάρο.
Οι πιο κρίσιμες και συνάμα οι πιο αμφίρροπες εκλογές της Μεταπολίτευσης (μέχρι τις επόμενες) είναι μπροστά μας. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί και πιθανότατα και η ερμηνεία του αποτελέσματος θα είναι επίσης μια πολύ δύσκολη υπόθεση.
Ωστόσο, για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο με τις εκατοντάδες χιλιάδες απελπισμένους Έλληνες να ασχολούνται όσο ποτέ με την πολιτική και την ίδια στιγμή να μην ξέρουν τι να ψηφίσουν, περάσαμε από πολλές εκλογικές αναμετρήσεις.
Η έκβαση καθεμιάς από αυτές, αποτελούν κομμάτια του παζλ της σημερινής σκληρής πραγματικότητας που βιώνουμε.
Το NEWS 247 θυμάται τις εκλογές της Μεταπολίτευσης και προσπαθεί, μέσα από ένα αφιέρωμα χωρισμένο σε δύο μέρη, να ερμηνεύσει το πώς κάθε φορά φτάναμε στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Εκλογές 1974-Καραμανλής ή τανκς
Οι πρώτες εκλογές μετά την παράδοση της εξουσίας (24 Ιουλίου 1974) από τη χούντα διεξήχθησαν στις 17 Νοεμβρίου 1974 και τις κέρδισε η Νέα Δημοκρατία, το κόμμα που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα.
Τα ποσοστά των κομμάτων
Νέα Δημοκρατία: 54,37% και 219 έδρες
Ένωση Κέντρου: 20,42% και 60 έδρες
ΠΑΣΟΚ:13,58% και 13 έδρες
Ενωμένη Αριστερά: 9,47% και 8 έδρες
Τι έκρινε το αποτέλεσμα
Αν θέλαμε να είμαστε λακωνικοί (δεν θέλουμε) το αποτέλεσμα θα μπορούσε να ερμηνευθεί με δύο φράσεις:
“Boys pray for me” (Προσευχηθείτε για μένα) και “Καραμανλής ή τανκς”. Η πρώτη ανήκει στον Αμερικανό πρόεδρο Χάρυ Τρούμαν και την είπε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, κατά την άφιξή του στην Ελλάδα, συναισθανόμενος την ευθύνη του, αλλά και την κρισιμότητα των στιγμών.
Η δεύτερη φράση ανήκει στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος λοιδορήθηκε για το ότι τόλμησε να την εκστομίσει, ωστόσο είχε δίκιο 100%.
Η Χούντα δεν ανετράπη, αλλά παρέδωσε την εξουσία υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας. Όταν κλήθηκε ο Καραμανλής, οι στρατιωτικοί δεν είχαν επιστρέψει στους στρατώνες, οι πολιτικοί δεν είχαν τον απόλυτο έλεγχο και ο ίδιος ο Καραμανλής κοιμόταν σε κότερο για να αποφευχθεί απόπειρα δολοφονίας εις βάρος του.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η επιλογή της λύσης Καραμανλή και η επικράτηση της ΝΔ στις εκλογές, που ακολούθησαν ήταν γεγονότα απολύτως αναμενόμενα.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διέθετε δύο σημαντικά πλεονεκτήματα: πρώτον δεν είχε εμπλακεί ο ίδιος στην κρίση του 1965, διατηρώντας μέρος της δημοτικότητάς του και δεύτερον οι αντιχουντικοί και συντηρητικοί αξιωματικοί, πίστευαν ότι χάρη στο “ειδικό πολιτικό του βάρος”, θα μπορούσε να εγγυηθεί μια Μεταπολίτευση ισορροπιών και έναν εκδημοκρατισμό χωρίς “εξαλλοσύνες”.
Από την πλευρά του λαού δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είχαμε να κάνουμε με πολίτες φοβισμένους, που έβγαιναν από επτά σκοτεινά χρόνια, με απαγορεύσεις, εξορίες και βασανιστήρια. Ο άνθρωπος που εγγυόταν την αναίμακτη μετάβαση στη Δημοκρατία, έμοιαζε με μοναδική επιλογή, με αποτέλεσμα την άνετη νίκη της Νέας Δημοκρατίας και τα χαμηλά ποσοστά (σε σχέση με τις προσδοκίες) και του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και της παραδοσιακής Αριστεράς.
Ουσιαστικά η όχι χωρίς λόγο παρουσίαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή ως “παράκλητου Εθνάρχη”, έδωσε στη Νέα Δημοκρατία ένα τεράστιο πλεονέκτημα σε σχέση με τα άλλα κόμματα, ενώ και το εκλογικό σύστημα ευνόησε το πρώτο κόμμα ώστε να εξασφαλίσει ευρύτατη πλειοψηφία.
Στις 17 Νοεμβρίου 1974, ελάχιστοι ψηφοφόροι πήγαν στις κάλπες χωρίς τον φόβο της επιστροφής των τανκς. Ο άνθρωπος που θα μπορούσε να αποτρέψει το πισωγύρισμα δεν ήταν δυνατόν να μην θριαμβεύσει.
Οι εκλογές του 1977-Ο δικομματισμός όπως τον ξέρουμε
Στις πρόωρες εκλογές της 20 Νοεμβρίου του 1977, η Νέα Δημοκρατία πέτυχε και πάλι άνετη νίκη, ωστόσο το αξιοσημείωτο της αναμέτρησης ήταν η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε αξιωματική αντιπολίτευση, η ανάδυση του δικομματισμού όπως τον ξέρουμε και η αρχή του τέλους της ΕΔΗΚ.
Τα ποσοστά των κομμάτων
Νέα Δημοκρατία: 41,84% και 171 έδρες
ΠΑΣΟΚ: 25,34% και 93 έδρες
ΕΔΗΚ: 11,95% και 16 έδρες
ΚΚΕ: 9,36% και 11 έδρες
Εθνική Παράταξη: 6,82% και 5 έδρες
Συμμαχία: 2,72% και 2 έδρες
Νεοφιλελεύθεροι: 1,08% και 2 έδρες
Τι έκρινε το αποτέλεσμα
Στις εκλογές του 1977, κάτι αρχίζει να αλλάζει σε σχέση με τη διάθεση του λαού. Τρία χρόνια μετά την πτώση της χούντας, οι πολίτες αρχίζουν να αναπνέουν πια πιο ελεύθερα, ωστόσο ο φόβος παραμένει και οι νοσταλγοί της επταετίας εκπονούν σχέδια δολοφονίας του Καραμανλή.
Την ίδια στιγμή, ο Ανδρέας Παπανδρέου κερνάει για πρώτη φορά, έστω και ως υπόσχεση αυτό που ο Ευάγγελος Αβέρωφ ονόμασε ως το “γλυκό-πιοτό” της αλλαγής.
Ο λαός από τη μία αρχίζει να επιθυμεί τον πλήρη εκδημοκρατισμό, από την άλλη όμως οι φόβοι του δεν έχουν εξαλειφθεί πλήρως.
Την ίδια στιγμή, παρατηρείται ένας ορμητικός κοινωνικο-οικονομικός μετασχηματισμός, που συνίσταται στην κοινωνική κινητικότητα, την αύξηση των μεσαίων στρωμάτων και στην εμφάνιση κοινωνικών αιτημάτων για πιο ποιοτική και άνετη ζωή που δεν συμβαδίζουν με την αυστηρότητα και τους περιορισμούς που εξακολουθούσαν να ισχύουν, ακόμα και μετά την πτώση της δικτατορίας.
Σε πολιτικό επίπεδο, ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, είχε καταλάβει, ποιος ήταν ο πραγματικός αντίπαλός του. Την τριετία 74-77, παρά το γεγονός ότι ο Γ. Μαύρος και η ΕΔΗΚ, ήταν στην αξιωματική αντιπολίτευση, ο Καραμανλής επέλεγε να επιτίθεται στο ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου, την “Αριστερά της Αριστεράς”, όπως συνήθιζε να λέει.
Έτσι, το αποτέλεσμα ήταν μεν άνετη επικράτηση για τη ΝΔ, ωστόσο αποτέλεσε το πρελούδιο για τον θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ το 1981. Εξάλλου, παρά τη νίκη ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν απογοητευμένος και για έναν άλλο λόγο.
Ο Καραμανλής φοβόταν ότι η μείωση της εκλογικής δύναμης της ΝΔ δεν θα της επέτρεπε να εκλέξει αρχηγό κράτους (δηλαδή τον Καραμανλή), το 1980, καθώς δεν διέθετε ούτε την πλειοψηφία των τριών πέμπτων.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έβλεπε την “αλλαγή” να έρχεται και ο ίδιος ήθελε στο μέλλον να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις μεγαλόστομες διακηρύξεις του Α. Παπανδρέου. Όπως αποδείχθηκε, ανησυχούσε χωρίς λόγο…
Οι εκλογές του 1981 και ο θρίαμβος της “αλλαγής”
Το ΠΑΣΟΚ, υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, πετυχαίνει πρωτοφανή θρίαμβο, καθώς μέσα σε επτά χρόνια, από ριζοσπαστικό κόμμα διαμαρτυρίας μετατρέπεται σε κόμμα εξουσίας. Στις εκλογές της 18 Οκτωβρίου 1981, επικρατεί με σύνθημα την “αλλαγή” και με μεγάλο του όπλο την χαρισματική προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος ακόμα και αν, όπως αποδείχθηκε, με την οικονομική του πολιτική συνέβαλε στην καταστροφή της ελληνικής οικονομίας, κατάφερε φίλους και εχθρούς να τον αποκαλούν με το μικρό του όνομα, σαν να ήταν ο άνθρωπός τους.
Τα ποσοστά των κομμάτων
ΠΑΣΟΚ: 48,07% και 172 έδρες
ΝΔ: 35,87% και 115 έδρες
ΚΚΕ: 10,93% και 12 έδρες
Τι έκρινε το αποτέλεσμα
Ανατολική Αττική. Λίγες ημέρες πριν την 18 Οκτωβρίου 1981, σε ένα δωματιάκι που χρησιμοποιούνταν για κάπνισμα, τάβλι, καφέ και αραλίκι τέσσερα ξαδέρφια συζητούν για τις εκλογές, την “αλλαγή” που την “ένιωθες στην ατμόσφαιρα” και την ώρα που περίμεναν ευρύτατα στρώματα του ελληνικού λαού, που πέρασαν δεκαετίες στο περιθώριο της ελληνικής πολιτικής σκηνής, κυνηγημένοι από το ελληνικό μετεμφυλιακό κράτος.
Στον τοίχο, μια αφίσα του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ. Ένα από τα ξαδέρφια, αφού κερνάει τον καφέ, βγάζει ένα τσιγάρο, το στερεώνει σε μια τρύπα που έχει ανοίξει στο στόμα του Α. Παπανδρέου στην αφίσα, το ανάβει και λέει στους άλλους: “Να κάνει ένα και ο Ανδρέας”…
Θα μπορούσε κανείς να βρει εκατοντάδες τέτοιες ιστορίες, ως απόδειξη του πολιτικού έρωτα του Ανδρέα Παπανδρέου, με ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού.
Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, θριάμβευσε στις εκλογές του 1981, καθώς εξέφρασε την ανάγκη εκατομμυρίων ανθρώπων να βγουν από την οικονομική και κοινωνική αφάνεια, που τους είχε καταδικάσει το “κράτος της δεξιάς”, όπως ευφυώς το όρισε ο ίδιος.
Χρησιμοποιώντας συνθήματα της Αριστεράς, μεγαλόστομες υποσχέσεις και πολλές φορές και εθνικές κορώνες, ο Α. Παπανδρέου, μετά και την μεταπήδηση Καραμανλή στην προεδρία της Δημοκρατίας, ουσιαστικά έπαιζε χωρίς αντίπαλο.
Σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, το ΠΑΣΟΚ, εκμεταλλεύτηκε τις χαμηλές οικονομικές επιδόσεις, την φθορά της ΝΔ μετά από 7 χρόνια στην εξουσία, αλλά και την αδυναμία της να εκφράσει τις αρχές του φιλελεύθερου ριζοσπαστισμού.
Η σύμπλευση της ΝΔ με ακροδεξιά στοιχεία επίσης κόστισε, ενώ ο χαμηλών τόνων Γεώργιος Ράλλης ήταν αδύνατον να αντιμετωπίσει τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Οι σημαντικότεροι όμως παράγοντες που οδήγησαν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ήταν δύο. Πρώτον, το γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, επέδρασε στο να εμπιστευτούν το ΠΑΣΟΚ και κεντρώοι ψηφοφόροι, καθώς θεώρησαν ότι ο Καραμανλής θα αποτελούσε ανάχωμα στα μαξιμαλιστικά σχέδια του Α. Παπανδρέου (έξω από την ΕΟΚ, έξω από το ΝΑΤΟ), κάτι που αποδείχθηκε αληθές.
Δεύτερον, η γενικότερη αίσθηση, ότι αφού σταθεροποιήθηκε η Δημοκρατία, είχε έρθει η ώρα της «αλλαγής» στην κοινωνία και τη δημόσια διοίκηση, ώστε να δικαιωθεί ο “μη-προνομιούχος” Έλληνας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, γνώριζε τι να υποσχεθεί στον λαό και ο λαός ήθελε να τον ακούσει, όσο κανέναν άλλο εκείνη την εποχή.
Εκλογές 1985-Από την “αλλαγή” στην πόλωση
Οι εκλογές της 2ας Ιουνίου 1985, διεξήχθησαν σε συνθήκες πρωτοφανούς πόλωσης, λόγω της επεισοδιακής εκλογής προέδρου της Δημοκρατίας δύο μήνες πριν, αλλά και της ανάληψης της ηγεσίας (1984) της Νέας Δημοκρατίας, από τον “αιώνιο εχθρό” του Α. Παπανδρέου, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Το ΠΑΣΟΚ πέτυχε μια ακόμα μεγάλη νίκη, ωστόσο η “αλλαγή” ήταν πια άπιαστο όνειρο, χαμένο στις κλαδικές και στο κράτος που γιγαντωνόταν για να χωρέσει πράσινους ψηφοφόρους.
Τα ποσοστά των κομμάτων
ΠΑΣΟΚ: 45,82% και 161 έδρες
ΝΔ: 40,84% και 126 έδρες
ΚΚΕ: 9,89% και 12 έδρες
ΚΚΕ(εσωτ.): 1,84% και 1 έδρα
Τι έκρινε το αποτέλεσμα
Με την “αλλαγή” να θολώνει και τον Α. Παπανδρέου να αθετεί μια σειρά από υποσχέσεις, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι το ΠΑΣΟΚ θα αντιμετώπιζε προβλήματα στις εκλογές του ’85.
Ωστόσο, μπορεί να μη βγήκαμε από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, όμως η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και οι προσλήψεις στο δημόσιο, εξασφάλισαν ψήφους στο ΠΑΣΟΚ για μια 20ετία και ενίσχυσαν τους δεσμούς της οικογένειας Παπανδρέου με τον λαό.
Η ικανότητα του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου να μεταλλάσσεται και να κάνει “κυβιστήσεις” (κωλοτούμπες επί το λαϊκότερον), υπήρξε μοναδική. Ο πολιτικός λόγος του ΠΑΣΟΚ, μετατράπηκε βαθμιαία από αντιιμπεριαλιστικός-ανεξαρτησιακός σε εθνοκεντρικό-ανεξαρτησιακό, την ώρα που στον όρο “αλλαγή” χωρούσαν κάθε είδους υποσχέσεις που θα πραγματοποιούνταν φυσικά στο… μέλλον.
Επίσης, η ανάληψη της ηγεσίας της Νέας Δημοκρατίας από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ξύπνησε μνήμες από την αποστασία του ’65 και η διάθεση να τιμωρηθεί, μέσω της ψήφου στον Ανδρέα, ο άνθρωπος που “πρόδωσε” τον Γέρο της Δημοκρατίας.
Σημαντικός παράγοντας της επικράτησης του ΠΑΣΟΚ, ήταν και μια κίνηση που χαρακτηρίστηκε ως “πολιτικά ανέντιμη” από τους αντιπάλους του Ανδρέα Παπανδρέου.
Με στόχο να συσπειρώσει την παράταξή του και ενώ είχε διαβεβαιώσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ότι θα στηρίξει την επανεκλογή του στην προεδρία της Δημοκρατίας, ξαφνικά άλλαξε γνώμη και πρότεινε ως υποψήφιο τον αρεοπαγίτη Χρήστο Σαρτζετάκη.
Η βάση του ΠΑΣΟΚ επιθυμούσε έναν άλλον υποψήφιο και ο ιδρυτής του κινήματος ήξερε να αντιμετωπίζει την κυβερνητική φθορά με εντυπωσιακές κινήσεις(ανασχηματισμούς, αποπομπές, αιφνιδιαστικές αποφάσεις).
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, συνόδευσε την πρότασή του με εξαγγελία αναθεώρησης του Συντάγματος και τόνισε ότι αν και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπήρξε άψογος ως Πρόεδρος δεν ήταν δυνατόν να συνεχίσει, εφόσον το Σύνταγμα του 1975, που η κυβέρνηση είχε σκοπό να αναθεωρήσει(για να μειωθεί η εξουσία του Προέδρου), ήταν πνευματικό του τέκνο.
“Φρόιντ, ξεφρόιντ, εγώ αυτό νομίζω”
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παραιτήθηκε ενοχλημένος από την αλλαγή στάσης του ΠΑΣΟΚ.
Χρόνια αργότερα εκμυστηρεύτηκε στον δημοσιογράφο Σεραφείμ Φυντανίδη τις σκέψεις του για εκείνη την περίοδο, λέγοντας ότι “ο Ανδρέας στο πρόσωπό μου εκδικήθηκε τον πατέρα του”(στις σχέσεις Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου υπήρξαν στιγμές μεγάλης έντασης).
“Πολύ φροϋδικό αυτό κύριε Πρόεδρε” είπε ο κ. Φυντανίδης
“Φρόιντ ξεφρόιντ, εγώ αυτό νομίζω” απάντησε ο Καραμανλής.
Τελικά, οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ συσπειρώθηκαν και έδωσαν άλλη μια ευκαιρία στον Ανδρέα Παπανδρέου. Η επόμενη τετραετία όμως θα έκρυβε πολλές και δυσάρεστες εκπλήξεις.
Το βρώμικο ’89
Με το ΠΑΣΟΚ στη δίνη του σκανδάλου Κοσκωτά και τις εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 να μη δίνουν αυτοδυναμία σε κανένα κόμμα, προέκυψε η κυβέρνηση συνεργασίας της Νέας Δημοκρατίας με τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, που είχε συγκροτηθεί με τη σύμπραξη του ΚΚΕ και της ΕΑΡ(πρώην ΚΚΕ εσωτερικού) στις 5 Δεκεμβρίου 1988. Πρωθυπουργός ανέλαβε ο Τζανής Τζανετάκης.
Η αταίριαστη αυτή συμμαχία είχε ως κύριο στόχο την “κάθαρση” της πολιτικής ζωής και την αποφυγή της παραγραφής του σκανδάλου Κοσκωτά.
Όπως ήταν φυσικό η κυβέρνηση αυτή δεν μπορούσε να μείνει στην εξουσία για πολύ και διαλύθηκε σε τέσσερις μήνες, αφού πρώτα εξέτασε στη βουλή το σκάνδαλο με το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι(παρουσιάστηκε ως ελληνικό για την είσπραξη επιδοτήσεων), την υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών(παραπομπή Ανδρέα Παπανδρέου, Θεοφάνη Τόμπρα και Κωνσταντίνου Τσίμα) και την υπόθεση Κοσκωτά(παραπομπή Α. Παπανδρέου, Α. Κουτσόγιωργα, Π. Ρουμελιώτη και Δ. Τσοβόλα).
Στις 7 Οκτωβρίου η κυβέρνηση Τζανετάκη παραιτήθηκε. Από τις διερευνητικές εντολές που ακολούθησαν δεν προέκυψε νέα κυβέρνηση.
Η προεκλογική περίοδος διεξήχθη στη σκιά των σκανδάλων και το ΠΑΣΟΚ περνούσε στην αντεπίθεση κάνοντας λόγο για σχέδιο πολιτικής εξόντωσης του αρχηγού του και για ανίερη συμμαχία της Αριστεράς με τη δεξιά.
Η Νέα Δημοκρατία ευνοήθηκε από το ότι η ΔΗΑΝΑ(Κωστής Στεφανόπουλος) δεν κατέβηκε στις εκλογές, το ΠΑΣΟΚ έδειξε να αντέχει τους κραδασμούς από το σκάνδαλο Κοσκωτά, ενώ ο Συνασπισμός έχασε ψηφοφόρους, που ίσως δεν εκτίμησαν τη συνεργασία του με τη Δεξιά.
Τα αποτελέσματα των εκλογών της 5ης Νοεμβρίου 1989. Σε παρένθεση το ποσοστό των εκλογών της 18ης Ιουνίου:
Νέα Δημοκρατία 46,19%(44,25%) και 148 έδρες
ΠΑΣΟΚ 40,67% (39,15%) και 128 έδρες
Συνασπισμός 10,97%(13,12%) και 21 έδρες.
Από μία έδρα κατέλαβαν οι Οικολόγοι-Εναλλακτικοί και το “Κόμμα εμπιστοσύνη-Πεπρωμένο”(μειονοτικοί της Θράκης).
Όπως ήταν φανερό από τα αποτελέσματα και πάλι δεν μπορούσε να σχηματιστεί σταθερή κυβέρνηση. Η κατάσταση γινόταν ακόμα πιο σύνθετη ενόψει και της λήξης της θητείας του Προέδρου της Δημοκρατίας τον Μάιο του 1990.
Μετά από τρεις συσκέψεις των πολιτικών αρχηγών(Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Ανδρέας Παπανδρέου, Χαρίλαος Φλωράκης) υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη, αποφασίστηκε ο σχηματισμός οικουμενικής κυβέρνησης με πρωθυπουργό τον διαπρεπή οικονομολόγο Ξενοφώντα Ζολώτα. Η κυβέρνηση Ζολώτα ορκίστηκε στις 23 Νοεμβρίου 1989 και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τις 12 Φεβρουαρίου 1990.
Η κυβέρνηση Ζολώτα όμως διατηρήθηκε ως κυβέρνηση προσωπικοτήτων, ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, η οποία επρόκειτο να ολοκληρωθεί μετά τη διενέργεια νέων βουλευτικών εκλογών.
Το ΠΑΣΟΚ και ο Συνασπισμός ψήφισαν τον Χρήστο Σαρτζετάκη στην πρώτη ψηφοφορία, ενώ στη δεύτερη το ΠΑΣΟΚ ψήφισε τον Ιωάννη Αλευρά και ο Συνασπισμός τον Χρήστο Σαρτζετάκη. Χωρίς τη σύμπραξη της Νέας Δημοκρατίας(οι βουλευτές της δήλωσαν παρόντες) δεν μπορούσε να εκλεγεί Πρόεδρος(απαιτούμενη πλειοψηφία 180 ψήφων, βάσει του Συντάγματος) και έτσι η χώρα οδηγήθηκε στις πρόωρες εκλογές της 8ης Απριλίου 1990.
Εκλογές 1990-Η νίκη του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη
Η Νέα Δημοκρατία κατάφερε τελικά με τη συνεργασία του βουλευτή τη ΔΗΑΝΑ και ενός μειονοτικού βουλευτή να σχηματίσει κυβέρνηση κερδίζοντας τις εκλογές της 8ης Απριλίου 1990. Στη συνέχεια πρότεινε για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Μετά από δύο ψηφοφορίες και με την υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας, της ΔΗΑΝΑ και δύο μειονοτικών βουλευτών(στην τελευταία ψηφοφορία χρειάζονταν σύμφωνα με το Σύνταγμα 151 ψήφοι) ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επανεξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Τα ποσοστά των κομμάτων
Νέα Δημοκρατία: 46,88% και 150 έδρες
ΠΑΣΟΚ: 38,61% και 123 έδρες
Συνασπισμός: 10,28% και 19 έδρες
Συνδυασμός ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ( για μονοεδρικές) 1,02% και 4 έδρες
Οικολόγοι εναλλακτικοί 0,77% και 1 έδρα
Εμπιστοσύνη-Πεπρωμένο(μειονοτικοί Θράκης) 0,70 και 2 έδρες
ΔΗΑΝΑ 0,67% και 1 έδρα
Τι έκρινε το αποτέλεσμα
Η εκλογική αναμέτρηση του 1990 έκρυβε εμπόδια, που ακόμα και ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν μπορούσε να ξεπεράσει. Ο ίδιος ήταν υπόδικος, αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας, κορυφαία στελέχη του ΠΑΣΟΚ είχαν εμπλακεί σε σκάνδαλα και το κόμμα παρουσίαζε διαλυτικές τάσεις.
Μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού, που δεν είχε βολευθεί σε κάποια θέση, ένιωθε προδομένο από την αθέτηση των υποσχέσεων για πραγματική «αλλαγή», από την εμπλοκή του ονόματος του Α. Παπανδρέου στο σκάνδαλο Κοσκωτά, ενώ και η σχέση του με τη Δήμητρα Λιάνη δεν βοηθούσε ιδιαίτερα.
Από την άλλη ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, παρά το ότι ποτέ δεν ήταν συμπαθής και για την ιστορία του και για την πολιτική που ήθελε να ακολουθήσει, αντιπροσώπευε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή μια αξιόπιστη λύση για να ξεφύγει η πολιτική σκηνή από τον βούρκο και η οικονομία από το τέλμα.
Μια πολύ σημαντική εξέλιξη που επηρέασε σαφέστατα, και τις εκλογές του ’89 και τις εκλογές του ’90, ήταν η συγκρότηση (1988) του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, τον οποίο σχημάτισαν το ΚΚΕ και η ΕΑΡ, με πρόεδρο τον Χαρίλαο Φλωράκη και γγ τον Λεωνίδα Κύρκο.
Ο Συνασπισμός, μέχρι τη διάλυσή του κατάφερε να χτυπήσει το ΠΑΣΟΚ από τα Αριστερά του, καθώς είχε γίνει σαφές πια ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, είχε απομακρυνθεί από τον ριζοσπαστισμό και το κόμμα που είχε ιδρύσει είχε μετατραπεί σε κόμμα εξουσίας, με όλους τους συμβιβασμούς και τις παλινωδίες που συνεπάγεται αυτό.
Εκλογές 1993-Η μεγάλη επιστροφή του Α. Παπανδρέου
Μετά από τρία χρόνια διακυβέρνησης, η Νέα Δημοκρατία έχασε την ούτως ή άλλως ισχνή, κοινοβουλευτική πλειοψηφία, λόγω της αποσκίρτησης δύο βουλευτών προσκείμενων στον Αντώνη Σαμαρά.
Οι εκλογές της 10 Οκτωβρίου 1993 αποτέλεσαν ένα εντυπωσιακό Come Back του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος θριάμβευσε στο κύκνειο άσμα του, λέγοντας την τελευταία λέξη σε μια μονομαχία πολλών ετών με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.
Τα ποσοστά των κομμάτων
ΠΑΣΟΚ: 46,88% και 170 έδρες
Νέα Δημοκρατία: 39,30% και 111 έδρες
ΠΟΛΑΝ: 4,87% και 10 έδρες
ΚΚΕ: 4,54% και 9 έδρες
Συνασπισμός: 2,97%
Τι έκρινε το αποτέλεσμα
Ήδη από το πρώτο έτος της θητείας της η κυβέρνηση Μητσοτάκη, παρουσίαζε ταχεία φθορά. Η οικονομία απαιτούσε περιοριστικά μέτρα και ο Κ. Μητσοτάκης ήταν πρόθυμος να τα λάβει, ωστόσο η ανοχή του λαού δεν κράτησε για πολύ. Η δυσπιστία απέναντι στη ΝΔ, που θεωρούνταν κόμμα του κεφαλαίου, γιγαντώθηκε, την ώρα που παρά τις θυσίες και τη λιτότητα, τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά.
Η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων, συνάντησε σθεναρή αντίσταση από τα συνδικάτα και τους εργαζόμενους και ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός που πρέσβευε ο πρωθυπουργός, δεν είχε ερείσματα στην κοινωνία.
Υπό αυτές τις συνθήκες και με την κόντρα Μητσοτάκη-Σαμαρά για το Σκοπιανό, η μοίρα της κυβέρνησης ήταν προδιαγεγραμμένη, όπως και η εκλογική αναμέτρηση όποτε και αν γινόταν.
Ένας σημαντικός παράγοντας που οδήγησε στη νίκη του ΠΑΣΟΚ ήταν η εκ νέου διάσπαση της Αριστερά. Οι διαφωνίες μεταξύ ανανεωτικών και ορθόδοξων κομμουνιστών, είχαν ως αποτέλεσμα την αποχώρηση του ΚΚΕ( με γγ πλέον την Αλέκα Παπαρήγα) από τον Συνασπισμό το 1991.
Ωστόσο αυτό που μέτρησε όσο τίποτα άλλο στο αποτέλεσμα, ήταν η… τελευταία πράξη της σχέσης που είχε ο Ανδρέας Παπανδρέου με τον λαό. Μετά την αθώωσή του από το ειδικό δικαστήριο, που αποτέλεσε ηθικό πλήγμα για τη Νέα Δημοκρατία, ο ηλικιωμένος και ασθενής Ανδρέας Παπανδρέου, ήταν και πάλι ο “Ανδρέας” που θα απάλλασσε το λαό από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και θα συνέχιζε την προσπάθεια της “αλλαγής”.
Η επανεκλογή του ήταν απλώς η απόδειξη της προσωπικής του αίγλης και της σχέσης του με τους πολίτες, ωστόσο η θητεία του διακόπηκε απότομα, καθώς παραιτήθηκε για λόγους υγείας το 1995, με τον Κώστα Σημίτη να τον διαδέχεται στην πρωθυπουργία και στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Η διαδοχή στο ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε το τέλος εποχής των μεγάλων ή λεγόμενων μεγάλων ηγετών, καθώς ήδη είχαν αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.
