«Ξέρεις κόρη μου, τα Βουρλά οι γραμματιζούμενοι τα λέγανε Αρχαίαι Κλαζομεναί γιατί στο χιλιόμετρο μόλις απ΄τη Σκάλα είχανε βρει τα ερείπια (ν)των.
Η Σκάλα μας λέει ήταν το λιμάνι εκείνων των αρχαίων …
Τα ερείπια αυτά τα ξέραμε όλοι, ήτανε κοντά στην παραλία κι ο πατέρας μου ιστορούσε πως μπορεί να ήτανε 5000 χρονώ και βάλε. Ακούς 5000 χρονώ … κι ήταν εκεί ακόμα. Δηλαδή είχαμε κι εμείς την «Ακρόπολη» μας, αρχαία παλιά σαν αυτή της Αθήνας … ΄Ηταν όμορφος ο τόπος μας … Ζωγραφιά. Ο δάσκαλός μου μια φορά μάς ήλεγε πως ο Μιχαήλ ο ο αυτοκράτορας, ο Παλαιολόγος, αγαπούσε τα Βουρλά για τους επτά τους λόφους και για την ομορφιά τους. Γι΄αυτό και ήκαμε παλάτι κι ερχότανε στα ιαματικά κι ήκαμε τα λουτρά του στο Γριλιμάνι! Κι εθωρούσαμε καρσί τα Εγγλεζονήσια και πηγαίναμε και με το καΐκι βόλτες και όταν ήταν η χάρη τους, μια στον ΄Αι Γιάννη, μια στην Αγία Μαρκέλλα…
«Εγκλαζομενήσια» έλεγε ο δάσκαλος, πρέπει «να τα λέτε. Από το Κλαζομενές προέρχεται η ονομασία τους, όχι Εγγλεζονήσια… Εγγλέζοι και κουραφέξαλα. Κανένας Εγγλέζος δεν τα βάφτισε, ούτε τ΄αγόρασε, ούτε τα νοίκιασε. ΄Ακου εκεί Εγγλεζονήσια! Κι έχουν και το καθένα τ΄όνομά τους. Δρυμούσα, Μαραθούσσα …» Χάθηκαν κι από κει όλοι, κοντά 3000 ψυχές ήτο έλεγε ο Καρατζάς σαν βρεθήκαμε εδώ … Κυνηγήθηκαν, εγκατέλειψαν τα νησιά τους, τον τόπο τους, την ψυχή τους … ΄Ησαντε αλήθεια όμορφες οι εκκλησιές τους, μα όχι σαν την Παναγιά μας … Αγία Μαρκέλλα , προσφυγοπούλα κι αυτή σαν τον ΄Αγιο μας (Πολύκαρπο) ….
Ερχόντανε ξένοι γραμματιζούμενοι και τα ψάχνανε και μας ρωτούσανε. Κι άμα τα βρίσκανε ώρες κάθονταν και βγάνανε φωτογραφίες και κάνανε ζωγραφιές τις παλιές πέτρες… Κι ΄Ελληνες καθηγητάδες ήρθανε με εργάτες και κάνανε ανασκαφές. Υπομονή να δεις! Μ΄ένα σκαλιδάκι τόσο δα μικρό σκαλίζανε και με βούρτσες και παρασύρες καθαρίζανε τον τόπο προσεκτικά προσεκτικά… Βουρλιώτης ήταν κι ένας σοφός, Αναξαγόρα τονέ λέγανε και μεγάλος και τρανός ήταν, γι΄αυτό και το Μεγάλο Σχολειό είχε τ΄όνομά του. Μα ήτονε και μεγάλο και λαμπρό! Και όμορφο… να δεις … Κι έβγανε παιδαγωγούς τους καλύτερους και δάσκαλους άξιους για να μαθαίνουν τα παιδιά τα ελληνικά γράμματα… Δίπλα στην Παναγιά ήταν … Και τα παιδιά ερχόσαντε στο Μεγάλο Σχολειό απ΄όλους τους μαχαλάδες. Κι απ΄το Σερέ μαχαλά κι απ΄το Μπαξελή κι απ΄το Μπαχαλάκη κι απ΄το Γιαλού και το Γενή Ντουνιά και το Γιακά…
Κόρη μου, ξέρεις, έχει Κλαζομενές στην Κρήτη … Εκεί πήγανε οι υπόλοιποι Καρατζάδες. Τους εβρήκαμε με τις αναζητήσεις. Καλά τα πήγανε, προκόψαν … ΄Ολο δικοί μας είναι εκεί. Και στη Σάμο έχει ένα ολάκερο χωριό Βουρλιώτες… μόνο που θωρούνε τη θάλασσα απ΄τα ψηλά. Ενώ τα Βουρλά μας ήταν θαλασσοχώρι… Και τα Καμένα Βούρλα, από μας, απ΄τους καμένους Βουρλιώτες που πήγαν εκεί, πήραν τ΄όνομά τους. Μα γιατί τα λένε Βούρλα; Εμείς λέγαμε Βουρλά ή Βρύουλα, Βούρλα όμως δεν το λέγαμε…. Τα Βούρλα ήταν κακόφημα, κακή μεριά του Πειραιά… Τί δουλειά είχαν τα Βούρλα με τα Βουρλά μας; Καμιά! Κάμποσοι πρόσφυγες ρίζωσαν εκεί παραδίπλα, στη Δραπετσώνα, βασανισμένοι άνθρωποι, μα και δίχως να έχουν να κάνουν με τα κακόφημα…
Είμαστε ΄Ελληνες στα Βουρλά, μαζεμένοι απ΄όλη την Ελλάδα … κι έτσι σ΄όλη την Ελλάδα σκορπίσαμε σα γυρίσαμε γδυτοί και καμμένοι … ΄Αλλος εδώ, άλλος εκεί … Διάλυσαν και χάθηκαν οι οικογένειες. Μερικοί βρήκαν κάπου κάποιους δικούς τους και βολεύτηκαν και βοηθήθηκαν. Οι περισσότεροι όμως όπως-όπως τρυπώξαμε όπου μας έβγαλε η ζωή … Στα Βουρλά ο Ντερές (ποταμός) πότιζε τα Τσαΐρια (πεδιάδα), ήφτανε στη θάλασσα και μας χώριζε απ΄τους τούρκικους μαχαλάδες. Ξέρεις πως στο Μανιάτ Μαχαλά ήσαντε οι Μανιάτες; Παλιοί στα Βουρλά, τους είχε διώξει απ΄τη Μάνη ο Πασάς και βρήκαν καταφύγιο πού; Σε τούρκικη μεριά μα κοντά σε΄Ελληνες … στα Βουρλά μας . Μα και περισσότεροι απ΄όλους μας ήταν Αξιώτες (Ναξιώτες). Κι ο παππούς σου Αξιώτης ήταν… Οι προπάπποι σου απ΄το Φιλότι, Κρασσάδες στ΄όνομα και στη χάρη. Αμπελουργοί και κρασάδες ικανοί στα Βουρλά… Βρεθήκαμε στην Αθήνα, κάμποσοι Αξιώτες στο Βοτανικό και στηρίξαμε ο ένας τον άλλο όπως μπορούσαμε. Ο παππούς σου χωρίς γη πια, έγινε χασάπης στην αγορά της Αθήνας. Στην αρχή ένας πάγκος, δυο σφαχτά, λίγα πράγματα. Μετά όμως το πρώτο «τσιγκέλι» στην Αγορά έγινε και τον πρώτο καφενέ, εκείνος τον χειρίστηκε… Μόνο που έφυγε νέος ο κύρης μου, πολύ νέος, άξαφνα. Κυριακή μέρα, σκόλη, πρωί… Στο μαγαζί απ΄έξω, κουβεντιάζοντας… Πάνω που στρώνανε τα πράγματα, πάνω που θα χαιρόταν… Θέλημα Θεού…Κι έμεινα μόνη με 6 παιδιά… Καλά που η μάνα μου «κράταγε» ακόμα. Και σαν είδε πως δεν έπαιρνε άλλο, τι να σου κάμω, χήρα μ΄έξι παιδιά; Μεγαλύτερη απ΄όλους ήταν η αννέ σου. Στα 17 ήταν όταν ορφάνεψε -τα άλλα όλα μικρότερα- μας πήρε όλους μας κοντά της. Δικό της το σπιτάκι στο Βοτανικό, στη Στρυμώνος… Το δικό μου και του κύρη μου πάνω απ΄τις γραμμές (του τραίνου), της γιαγιάς Κανέλλας από κάτω… Αλλιώς θα μας έτρωγε πάλι ο δρόμος… Τι τα θες. Στα 17 είχα ορφανέψει κι εγώ … Κι από τόπο κι από αφέντη-πατέρα!
Δύσκολες ζωές … Πολλοί πρόσφυγες δεν άφησαν ποτέ την Αθήνα… Κάποιοι μόνο έφυγαν για τα μέρη τους, κάποιοι για την Αμερική… Και κάποιους τους έφαγε το σαράκι… Ε, αυτοί έφυγαν για τα «καλά… Μεγάλο κακό ο ξεριζωμός, κακό πράγμα ο φθόνος… Οι Βουρλιώτες κάλιο είχαν τον κλέφτη, παρά τον τεμπέλη. Είχαν βάλει μεγάλο κόπο, πολλή δούλεψη, πολύ μεράκι κι είχανε κάμει τα Βουρλά ακόμα πιο όμορφο τόπο, πλούσιο, ζωντανό. Οι Βουρλιώτες είχαν ξεράνει το υγρό λιβάδι (βάλτο), το είχαν κάνει γη γεννήτρα, αμπέλια πράσινα γεμάτο κι αυτό χάρις στον κόπο και στο ινάτι τους. Μόνο πως οι αχαΐρευτοι δεν το έβλεπαν έτσι… Η ομορφιά φέρνει φθόνο και το πλούτος το ίδιο… Να προσέχεις κοκόνα μου. Ποτέ να μη ζηλέψεις άξια αγαθά. Να σκέφτεσαι πρώτα … »
Καλά σας βράδια
Ε.-
Oι Κλαζομενές φαίνεται να παίρνουν το όνομά τους κατά την αρχαιότητα από τους έποικους Ίωνες εξ αιτίας της παρουσίας πολλών «κλάζουσων» υδρόβιων πτηνών (κύρια χήνες) που αποδημούσαν μετά το ξεχειμώνιασμά τους στους βάλτους της περιοχής…
Το Εγγλεζονήσι ή Μακρονήσι (Uzunada) είναι νησί τουρκικής κατοχής που βρίσκεται στον κόλπο του ΄Ερμου όπου ήταν χτισμένη η Σμύρνη και οι Κλαζομενές. Είναι το μεγαλύτερο απ΄τα νησιά της συστάδας των «Εγγλεζονησίων», με έκταση 25,4 τ.χλμ. Η πιθανότερη εκδοχή για την ονομασία του νησιού και της ομώνυμης συστάδας είναι πως προέρχεται από παραφθορά του «Εγκλαζομενήσια», ονομασία που σχετίζεται με τις αρχαίες Κλαζομενές που βρίσκονταν στην απέναντι ακτή. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Δρυμούσα. Αναφέρεται από τον ιστορικό Πολύβιο, σύμφωνα με τον οποίο το νησί δόθηκε στους Κλαζομένιους, με την συνθήκη της Απάμειας, το 188 π.Χ.
Το Εγκλαζονήσι …
ή Αρχαία Δρυμούσα
Το νησί κατά το παρελθόν είχε κυρίως ελληνικό πληθυσμό που ζούσε στους τρεις οικισμούς του νησιού. Ο μεγαλύτερος οικισμός ήταν ο Θόλος που βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του. Οι άλλοι δύο μικρότεροι ήταν η Αγία Παρασκευή στα δυτικά και ο Άγιος Παντελεήμονας στα βορειοανατολικά. Πριν την Μικρασιατική καταστροφή ο πληθυσμός του νησιού έφτανε τους 2500 κατοίκους. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών που προέβλεπε η συνθήκη της Λωζάνης οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Νέα Ιωνία Μαγνησίας.
